Morgunblaðið - 25.03.2007, Blaðsíða 62

62 SUNNUDAGUR 25. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
Kistur • Krossar • Sálmaskrár • Duftker • Blóm • Fáni • Gestabók • Erfidrykkja • Prestur
Kirkja • Legstaður • Tónlist • Tilkynningar í fjölmiðla • Landsbyggðarþjónusta • Líkflutningar
Suðurhlíð 35 Fossvogi • www.utforin.is
Vaktsími: 581 3300 & 896 8242 • Sólarhringsvakt
Komum heim til aðstandenda ef óskað er
Bryndís ValbjarnardóttirSverrir Einarsson
ÚTFARARSTOFA ÍSLANDS
Það sem hafa ber í huga varðandi andlát og útför
Hermann Jónasson Geir Harðarson
✝ Davíð Dav-íðsson fæddist í
Reykjavík 7. nóv-
ember 1922. Hann
lést á LSH í Kópa-
vogi 4. febrúar síð-
astliðinn. Faðir
hans var Davíð
Jónsson, kennari í
Gaulverjabæ í Ár-
nessýslu, síðar lög-
regluþjónn og bif-
reiðarstjóri í
Reykjavík, f. 13.10.
1889, d. 14.9. 1922.
Móðir var Kristín
Guðmundsdóttir húsfreyja í
Reykjavík, f. 18.10. 1889, d. 24.2.
1977. Stjúpfaðir Guðjón Bene-
diktsson múrari, f. 5.5. 1896, d.
6.9. 1977. Alsystkini Davíðs voru
Guðmundur Kjartan, Hannes
Kristinn, Kristín Davíðey auk
Guðmundar Kjartans Guðjóns-
sonar.
Maki 17.2. 1953 Ester Helga-
dóttur ljósmóðir, f. 19.6. 1930.
Foreldrar hennar voru Helgi Þor-
steinsson, sjómaður í Keflavík, f.
22.1. 1905, d. 8.2. 1988, og Ingi-
björg Guðmundsdóttir húsfreyja.
Stjúpfaðir Esterar var Jósep Guð-
jónsson, bóndi í Pálshúsum, f.
16.6. 1899, d. 10.11. 1989. Börn
Davíðs eru: 1) Stúlka f. 30.7. 1952,
d. 1.8. 1952. 2) Guðmundur Kjart-
an lífefna- og lífeðlisfræðingur og
læknir í Wales, f. 24.8. 1953, maki
Helen Jane Fairhurst læknir, f.
2.7. 1959. Barn Anna Kristín. 3)
Edda arkitekt, f. 7.3. 1955. Maki 1
fræðingsleyfi í meinefnafræði
17.12. 1962. Prófessor í lífeðlis- og
lífefnafræði við læknadeild HÍ,
frá sept. 1957 - des. 1964 og pró-
fessor í lífefnafræði frá jan 1965-
92. Yfirlæknir (forstöðum.) rann-
sóknardeildar Landspítalans frá
stofnun hennar í sept. 1958 til
starfsloka 1992. Kom á fót ísó-
tópastofu Landspítalans 1961 og
hóf þar ísótóparannsóknir í sjúk-
dómsgreiningarskyni. Beitti sér
fyrir skipulagðri menntun meina-
tækna og stofnun meinatækna-
skóla innan Tækniskóla Íslands
1966 og átti sæti í stjórn náms-
brautar við skólann 1966-92.
Hafði yfirumsjón með rannsókn-
arstofu Rannsóknarstöðvar
Hjartaverndar frá upphafi starf-
semi hennar 1967-96. Konrektor
HÍ 1970-72 og starfandi rektor um
tíma. Meðstofnandi Hjartavernd-
ar 1964 og í aðalstjórn og fram-
kvæmdastjórn hennar til 1996.
Hvatamaður að samstarfi HÍ og
heilbrigðisstjórnar um uppbygg-
ingu og rekstur Landspítalans
sem háskólasjúkrahúss. Fulltrúi
læknadeildar í byggingarnefnd
LSP 1965-72. Í úrvinnslustjórn og
rannsóknarstjórn Hjartaverndar
1970-96. Formaður kennslu-
nefndar læknadeildar HÍ 1970-72.
Fulltrúi menntamálaráðherra í
yfirstjórn mannvirkjagerðar á
Landspítalalóð 1972-82. Í siðaráði
landlæknisembættisins 1987-92.
Gengdi ýmsum félags- og trún-
aðarstörfum fyrir m.a. Lækna-
félag Reykjavíkur, læknadeild HÍ
og Vísindasjóð.
Útför Davíðs var gerð í kyrr-
þey.
Steingrímur Eyfjörð
Kristmundsson lista-
maður. Barn Ester.
Maki 2 Markku
Lappalainen
byggingar-
verkfræðingur og
arkitekt, f.
13.9.1955. Börn Iris
Edda og Petra Sif. 4)
Davíð kennari, kerf-
isstjóri, f. 26.1. 1958.
Maki 1 Þórunn Krist-
jánsdóttir hjúkr-
unarfræðingur , f.
16.9.1959. Börn
Kristín, Ingibjörg og Edda. Maki
2 Þórarinna Söebech mannfræð-
ingur, f. 2.9. 1972. Börn Þórhildur
og Hrafnhildur. 5) Bjarni bóndi í
Danmörku, f. 1.1. 1959. Maki
Anna Lilja Hafsteinsdóttir bóndi,
f. 24.4. 1959. Börn Ólafur Ómar,
Davíð Freyr, Elín og Ingunn Lilja.
6) Kári rafmagnsverk- og tölv-
unarfræðingur, f. 4.8. 1970. 7)
Skúli tölvunarfræðingur í Finn-
landi, f. 19.1. 1973. Maki Eva Vier-
ros ljósmyndari. Barn Elías Timo.
Davíð varð stúdent frá MR,
10.6. 1944. Cand med 24.4. 1953.
Sérfræðinám í meinefnafræði
með styrk British Council við
Postgraduate Medical School of
London, Hammersmith Hospital
okt. 1954 - sept. 1957, jafnframt í
lífeðlisfræðinámi í University Col-
lege í London frá okt. 1956 - sept.
1957. Naut enskra styrkja og
Rockefeller fellowship. Almennt
lækningaleyfi 24.4. 1962. Sér-
Davíð lauk embættisprófi í lækn-
isfræði í ársbyrjun 1953 og sótti
framhaldsmenntun til Hammers-
mith-sjúkrahússins í London. Ís-
lenskum læknum fylgir sá orðstír að
þeir leiti framhaldsnáms til bestu há-
skóla erlendis. Margir hafa af því
góðan frama. Þar af leiðandi erum við
sjálfbjarga á læknisfræðilegum svið-
um með örfáum undantekningum. En
þegar heim er komið gerist mörgum
leiðin torsótt á vísindabrautinni.
Margir ná ekki að þræða áfram nýjar
brautir í fræðunum, m.a. vegna dæg-
urstrits. Davíð fyllti flokk þeirra, sem
náðu að þræða nýjar brautir, þrátt
fyrir dægurstritið. Hann tók við ný-
stofnuðu prófessorsembætti í lífeðlis-
og lífefnafræði árið 1957, en varð síð-
an prófessor í lífefnafræði frá 1965 er
prófessorsstaða var stofnuð í lífeðl-
isfræði. Þegar litið er yfir starfsferil
Davíðs kemur í ljós að hann brást
ekki væntingum manna. Hann gerð-
ist brautryðjandi í klínískri lífefna-
fræði á rannsóknarstofum sjúkra-
húsa á Íslandi og beitti sér m.a. fyrir
stofnun meinatæknaskóla árið 1966.
Þegar ég kom heim 1967 frá Karól-
ínska sjúkrahúsinu í Stokkhólmi, var
kominn rannsóknarstofa í hæsta
gæðaflokki á Landspítalanum. Davíð
átti einnig meginþátt í nútímavæð-
ingu á fyrsta hluta læknanámsins.
Áður fyrr var kennsla í líffærafræði
megininntak nær helmings lækna-
námsins líkt og lengi tíðkaðist í
læknaskólum austantjalds. Hann var
forseti læknadeildar HÍ 1962 til 1964
og 1970 til 1972. Af meiru er að taka í
þróunarstarfi Davíðs og erfitt að tak-
marka skrifin.
Ég vil þó geta frumkvæðis hans í
að fá breska arkitektinn John Weeks
hingað til lands. Þá varð til þróun-
aráætlun um sameiginlegar bygging-
ar fyrir Landspítalann og lækna-
deildina, þ.e. bygging
háskólasjúkrahúss í fyllstu merkingu
þeirra orða. Ennfremur vil ég minna
á hlutverk Davíðs í stofnun Hjarta-
verndar. Davíð var líklega einn af ör-
fáum sem skildi vel tilgang hjarta-
verndarrannsóknarinnar.
Tilgangurinn var að leggja grundvöll
að faraldsfræðilegum rannsóknum á
hjarta- og æðasjúkdómum á Íslandi.
Davíð veitti þeim sem þetta ritar
ómetanlegan stuðning við að stefna
að þessu marki. Nemendur hans, vin-
ir og félagar stóðu að útgáfu „Bók
Davíðs“ 1996, sem af mörgum er talin
ein merkasta bók Háskólaútgáfunn-
ar.
Vísindaframfarir byggjast á
rótgróinni sannleiksleit, fordómaleysi
og baráttuhug. Davíð var hreinlyndur
og djarfur hugsuður og elti ekki lýð-
hylli, en hann bjó yfir raunsannri
þekkingu á samfélaginu og samúð.
Hann var mjög listhneigður maður.
Sjónarrönd hans náði lengra en
margra annarra. Hans verður lengi
minnst sem brautryðjanda.
Innilegar kveðjur til Esterar og
barna.
Inga, Ólafur Ólafsson
og fjölskylda.
Tveir tindar blasa við, þegar horft
er til starfsferils Davíðs Davíðssonar:
Hjartavernd og rannsóknardeild
Landspítalans. Davíð var einn helsti
ráðgjafi og samstarfsmaður Sigurðar
Samúelssonar við stofnun Hjarta-
verndar og skipulagningu hóprann-
sóknarinnar miklu, sem hófst árið
1967. Davíð réð því til dæmis, að ekki
var einvörðungu leitað til aflögufærra
atvinnurekenda til stuðnings Hjarta-
vernd, heldur var einnig höfðað til
verkalýðsleiðtoga. Það bar góðan ár-
angur og leiddi til víðtækari stuðn-
ings við stofnunina en ella. Mestu
skipti þó, að Davíð og samstarfsmenn
hans vönduðu svo til skipulagningar
hóprannsóknarinnar, að hún á sér
varla hliðstæðu í veröldinni. Sjást
þess meðal annars merki á síðustu ár-
um, þegar virtasta stofnun Banda-
ríkjanna í heilbrigðisvísindum hefur
talið Hjartavernd vænlegasta sam-
starfsaðila, sem völ er á, þegar meta
skal heilsufarslegar afleiðingar öldr-
unar. Þekktasta hóprannsókn heims-
ins, svonefnd Framingham-rann-
sóknin, stenst ekki samanburð við
hóprannsókn Hjartaverndar, nema
að því einu leyti, að miklu fleiri vís-
indagreinar hafa sprottið upp af hinni
fyrrnefndu.
Davíð Davíðsson var forstöðumað-
ur rannsóknadeildar Landspítalans
frá stofnun hennar árið 1958 og allt til
starfsloka árið 1999. Hann innleiddi
nútímann í lífefnafræðilegum rann-
sóknum á Landspítalanum. Þó varð-
aði enn meiru þau beinu og óbeinu
áhrif, sem hann hafði á hugsanagang
samstarfsmanna sinna og nemenda.
Davíð var ævinlega talsmaður rök-
hugsunar og vísindalegrar nálgunar.
Hann brýndi fyrir stúdentunum og
ungu læknunum megindlega (kvan-
titativ) aðferðafræði umfram hina
eigindlegu (kvalitativ) og gladdist, er
honum varð ágengt á því sviði. Óvíst
er, að koma ungs læknis til starfa á
Landspítalanum hafi í annan tíð
markað jafndjúp spor í viðhorfi stétt-
arbræðranna til lífvísinda.
Davíð var með skemmtilegustu
mönnum, húmoristi og sögumaður.
En hann var líka gagnrýninn með af-
brigðum og hlífðarlaus í alvarlegum
rimmum. Þær átti hann allmargar
um ævina. Enginn var fundvísari á
rökveilur í málflutningi en prófessor
Davíð, en mesta óbeit hafði hann á
óheilindum, yfirlæti og sérdrægni.
Raunar gerði Davíð svo ríkar kröfur
til málflutnings lærisveina sinna, að
hann varaði sterklega við notkun lýs-
ingarorða, sem hann taldi í eðli sínu
ónákvæm, ef ekki marklaus.
Það var ekki ónýtt fyrir unga
lækna á sjöunda áratugnum að kynn-
ast lífinu og fræðunum í föruneyti
Davíðs Davíðssonar, Theódórs Skúla-
sonar, Snorra Páls Snorrasonar og
Jóns Þorsteinssonar, svo að nokkrir
séu nefndir. Sú samfylgd takmarkað-
ist ekki við vinnustaðinn. Tekist var á
yfir taflborði eða við græna bridsdúk-
inn. Steinway flygillinn var tekinn til
kostanna. Stundum var jafnvel lyft
glasi.
Ester Helgadóttir er traust kona
og gáfuð með ágæta kímnigáfu. Samt
voru þau hjón ólík, sem var stundum
eins gott, þegar Davíð fór sem geys-
tast í málflutningnum og þurfti að
heyra fáein rósemdarorð. Engum
duldist sú ást og virðing, sem þau
báru hvort til annars.
Gamlir vinir þeirra og samstarfs-
menn Davíðs færa henni alúðarkveðj-
ur.
Sigurður B. Þorsteinsson
og Þórður Harðarson.
Það er ekki auðvelt að minnast
Davíðs Davíðssonar í fáum tugum
dálksentimetra. Ég get samt ekki lát-
ið vera að setja á blað nokkur minn-
ingabrot af kynnum okkar og sam-
veru í hartnær 4 áratugi.
Á námsárunum í London kynntist
Davíð notkun geislavirkra efna (ísó-
tópa) til rannsókna á sjúkdómum og
lækningu þeirra og tók virkan þátt í
þeirri starfsemi. Fáum árum eftir að
hann kom heim setti hann á stofn Ísó-
tópastofu á Landspítalanum til að
sinna slíkri starfsemi. Kynni okkar
hófust nokkrum árum seinna þegar
hann var að leggja drög að því að fá
sn. línuskanna til að skrá myndrænt
dreifingu geislavirkra efna í líkaman-
um. Eins og önnur tæki fram til þessa
var línuskanninn fenginn að gjöf frá
Alþjóða kjarnorkumálastofnun Sam-
einuðu þjóðanna (IAEA), fyrir at-
beina Davíðs.
Línuskanninn var tekinn í notkun
árið 1971. Sama ár réðst ég til starfa á
Ísótópastofu. Eftir það vorum við
Davíð í nánu samstarfi allt þar til
hann hætti störfum fyrir aldurs sakir.
Ég tel mig afar lánsaman að hafa
fengið að kynnast Davíð Davíðssyni.
Það var ekki alltaf auðvelt að starfa
með honum, en afar lærdómsríkt og
oftast mjög skemmtilegt. Ekki vorum
við alltaf sammála og fyrir kom að við
rukum upp, en það jafnaði sig fljótt.
Davíð var gagnrýninn á menn og
málefni og ekki hlaupandi á eftir
dægurflugum.
Hann var mjög rökfasur og einkar
lagið að finna dæmi – oft óskyld um-
ræðuefninu – til að sýna mönnum
fram á veikleika í málflutningi þeirra.
Hann hafði mikið stærðfræðilegt
innsæi og var fljótur að átta sig á töl-
um og setja þær í samhengi. Og iðu-
lega var hann búinn að reikna í hug-
anum út úr tölum ofan og neðan
striks, áður en sá sem sat við hlið
hans hafði náð að slá þær inn í lófa-
tölvuna sína.
Starfsemi slík sem verið hefur við
lýði á Ísótópastofu hefur lengst af
verið kölluð
ísótóparannsóknir og -meðferð, en
er nú líklega að vinna sér nafn sem
kjarnlækningar – nokkuð bein þýðing
úr erlendum málum (e. nuclear me-
dicine).
Þróun fagsins hefur orðið nokkuð á
annan veg en Davíð hafði hugsað sér.
Honum fannst myndræni hlutinn full
fyrirferðarmikill. Þróuninni varð þó
ekki snúið við, en það er ekki síst
vegna þessarar afstöðu Davíðs að á
Ísótópastofu Landspítalans þróaðist
fjölbreyttari starfsemi en á mörgum
virtum stofnunum erlendis. Einnig
varðandi myndræna þáttinn má segja
að við höfum um tíma verið í farar-
broddi, og þá fyrst og fremst vegna
einarðrar afstöðu Davíðs, eins og sést
af eftirfarandi sögu:
Um miðjan 8. áratuginn voru sn.
gammamyndavélar farnar að ryðja
sér til rúms erlendis og var þá farið að
vinna að því að fá slíkt tæki á Ísótópa-
stofu. Þar var þó við ramman reip að
draga, fjármunir af skornum
skammti eins og endranær. Ekki
þótti viðeigandi að leita enn til IAEA.
Um þetta leyti var farið að tengja
tölvur slíkum tækjum. Slíkt jók mjög
notagildi tækjanna, gerði hreyfirann-
sóknir mögulegar, auk stafrænnar
úrvinnslu mynda. Tölvur voru þó ekki
almennt komnar í slíka notkun, enda
þróun þeirra skammt á veg komin,
miðað við það sem nú er. Áhugi okkar
Davíðs beindist mjög að því að fá
tölvu með gammamyndavélinni. Þeg-
ar útlitið var sem verst um útvegun
fjármagns vildi ég þó slá af kröfunum
og kaupa gammamyndavélina fyrst, í
von um fé til tölvukaupa innan
skamms. Davíð var hins vegar gall-
harður á því að þetta yrði keypt í einu
lagi, taldi gammamyndavélina einskis
virði án tölvu. Fór svo að Davíð hafði
sitt fram og fjárveiting fékkst fyrir
báðum tækjunum.
Þetta er gott dæmi um framsýni
Davíðs og einbeitni. Sumir mundu
kannski tala um ósveigjanleika og
óbilgirni. En þegar hann taldi sig
hafa yfirburða málstað kom ekki til
mála að slá af kröfunum. Og fljótlega
eftir þetta var tölva talin ómissandi
fylgihlutur gammamyndavélar.
Davíð átti sér mörg áhugamál utan
vinnunnar. Þau sem við deildum hvað
mest með okkur voru tónlist og ís-
lenskt mál. Tónlistin var Davíð áreið-
anlega í blóð borin. Hann fór ekki
mörgum orðum um það, en ég gat
ekki betur skilið en að hann hafi verið
kominn á fremsta hlunn með að helga
sig tónlistinni, þegar hann var leiddur
inn á aðra braut, þar sem áfangi var
stúdentspróf og síðan próf frá
Læknadeild HÍ. Tónlistaráhuginn
hélst þó áfram og flutningur góðrar
tónlistar hafði mikil áhrif á hann.
Davíð var gagnrýninn á tónlist, líkt
og flest annað. Hann átti gott plötu-
safn og flygill var heima á Sóleyjar-
götunni. Dálæti hafði hann á píanó-
sónötum Beethovens.Yngri tónskáld
áttu a.m.k. sum upp á pallborðið,
Charles Ives kemur mér í hug, og svo
náttúrlega Scriabin. Davíð kenndi
mér að meta Glenn Gould og lánaði
mér plötu með gullfallegum leik
strengjakvartetts á Sjö orðum Krists
á krossinum.
Marga hugleiðinguna áttum við
saman um blæbrigði málsins og am-
bögur sem við máttum verða vitni að.
Viðtengingarháttur fannst honum of-
notaður. Þar vorum við ekki alveg
sammála, en fannst þó hvorugum
setningin „ég kem ef ég sé á leiðinni“,
sem Davíð hafði eftir ónefndum
manni, eiga rétt á sér. Honum fannst
einnig orðið „hjá“ oft rangnotað, og
þótti hlálegt að heyra talað um að
setja upp nál hjá sjúklingi eða mæla
blóðþrýsting hjá sjúklingi. Hann
gerði óspart grín að ýmsum aukaorð-
um sem menn létu falla, t.d. í setningu
eins og „eruð þið systur eða eitthvað
svoleiðis?“
Þær eru ómetanlegar stundirnar
þegar Davíð var í essinu sínu hjá okk-
ur hinum á Ísótópastofunni. Hann
var óþrjótandi sagnabrunnur og á
stundum æringi hinn mesti. Það var
aldrei lognmolla í kringum hann.
Mörg tilsvör hans óborganleg og
báru vitni leiftrandi gáfum. Sameig-
inlegt áttum við það að meina ekki allt
sem við sögðum – eða lærði ég það
kannski af honum? Þetta gat stund-
um gengið heldur langt, eins og t.d.
þegar síminn hringdi og sá var ekki
viðstaddur sem spurt var um, þá gat
viðkvæðið verið „hér eru alltaf allir í
kaffi“. Því miður hefur mér ekki tek-
ist að muna nema lítið brot af sögum
hans, þær hefðu margar mátt varð-
veitast.
Eins og lög gera ráð fyrir varð
Davíð að hætta fullu starfi á Land-
spítala þegar hann varð sjötugur.
Sem betur fer fengum við þó að hafa
hann í hlutastarfi á Ísótópastofu í
nokkur ár til viðbótar. Eftir það urðu
samverustundirnar strjálli. Síðast
hitti ég hann heima hjá sér fyrir lík-
lega tveimur árum. Andagiftin var
óbreytt og fjallað var lengi um allt
milli himins og jarðar, ekki síst þjóð-
félagsmál. Honum tókst að senda mig
heim með bók sem hann hafði þá fyrir
stuttu lesið, The Open Society and Its
Enemies I, eftir heimspekinginn Karl
Popper. Davíð var alla tíð gagnrýninn
á þjóðfélagsmál og þá sem þeim
stýrðu og fór þar ekki eftir flokks-
línum. Lýðskrum, orðagjálfur,
hræsni og yfirdrepsskapur fór illa í
hann, en vel kunni hann að meta góða
orðræðu, hvaðan sem hún kom. Ein-
lægni og alþýðleiki voru aðalsmerki.
Félag um notkun geislavirkra efna
í læknisfræði var stofnað sl. haust,
kallað Kjarnlækningafélag Íslands, í
stíl við sambærileg félög erlendis.
Það hefði verið vel við hæfi að gera
Davíð að heiðursfélaga. Reyndar var
hann ekki mikið fyrir félög eða fundi,
né heldur titlatog, svo óvíst er hvort
hann hefði þegið slíkan titil. Maður að
nafni George de Hevesy var braut-
ryðjandi notkunar geislavirkra efna í
læknisfræði fyrir miðja síðustu öld.
Hann hefur verið nefndur „father of
nuclear medicine“ – faðir kjarnlækn-
inga. Undirritaður stakk upp á því í
fyrirlestri á námskeiði Endurmennt-
unar HÍ fyrir tæpu ári, að Davíð ætti
skilið að vera nefndur faðir kjarn-
Davíð Davíðsson