Morgunblaðið - 22.04.2007, Blaðsíða 39

lega rannsókn á þessu: Tökum mögn-
uðustu baráttu Bandaríkjamanna
gegn kynþáttahatri, borgararétt-
indabaráttu Martins Luther Kings.
Ég skoðaði ræður hans. Hann svo
gott sem notaði aldrei orðið „umburð-
arlyndi“. Því fyrir honum var bar-
áttan gegn kynþáttahatri ekki spurn-
ing um umburðarlyndi. Hún var
spurning um efnahagslegan jöfnuð,
lagalegt réttlæti, o.s.frv.“
Óskarsverðlaunamyndinni Crash
var fagnað ákaft sem hugrakkri um-
fjöllun um kynþáttamál í Bandaríkj-
unum. Hugmynd leikstjórans um
kynþáttamisrétti var alfarið tak-
mörkuð við persónuleg samskipti
fólks, og það kynþáttahatur sem sýnt
var í myndinni snerist um orðbragð,
dónaskap í röðinni á pósthúsinu og
þess háttar.
„Einmitt. Þetta er líka það sem
kynþáttahatarar vilja svo mjög losna
undan. Það er misskilningur að kyn-
þáttahatarar eða þjóðernissinnar séu
einkum fornaldarskrímsli sem vilji
flýja aftur í reglubundið öryggi þjóð-
ríkisins, undan einhvers konar póst-
módernísku, markalausu og hnatt-
væddu áhættusamfélagi. Þetta er
þveröfugt. Þeim finnst þetta umburð-
arlynda samfélag okkar alltof skipu-
lagt. Þeim finnst ekkert mega og allt-
of mikið af reglum: það má ekki berja
konuna, ekki kalla útlendinga öllum
illum nöfnum, ekki gera þetta og hitt.
Adorno sá að svona urðu fasisminn
og nasisminn aðlaðandi: ekki sem
fórn eða masókismi smáborgarans
sem vill deyja fyrir Þýskaland, heldur
hreint jouissance þess að mega
ráðskast með aðra. Með því að gerast
þjóðernissinni máttu drepa og
nauðga o.s.frv. Þetta hef ég séð með
eigin augum í átökunum á Balk-
anskaga, vel að merkja.“
Vinstrið já að spyrja
stóru spurninganna
Þú nefnir Adorno, en þú hefur
haldið því fram að af Frankfúrt-
arskólanum séu það einkum hann og
Benjamin sem lifi. Fleiri marxistar í
dag, svo sem Judith Butler og
kannski fremstur Frederic Jameson,
hafa haldið Adorno á lofti. Er það
okkar „vonlausa“ ástand án valkosta
andspænis kapítalismanum sem rím-
ar við myrka sýn Adornos?
„Adorno sem hugsuður aðhylltist
ákveðna messíaníska svartsýni, og
var þeirrar svartsýnu skoðunar að öll
vestræn siðmenning hefði náð há-
marki í útrýmingarbúðunum. Ég tel
þessa hugsun mun heilbrigðari en
þann aktívisma sem Ernesto Laclau,
Hardt, Negri og fleiri hafa mælt fyr-
ir. Sjáum til: Við þykjumst öll hlæja
að Fukuyama og allir gera grín að
honum. En ég held að allir á vinstri
kantinum séu algjörir Fukuyama-
istar. Hvað er vinstrið að takast á við í
dag? Jú, fólk er á móti stórfyrir-
tækjum, vill sjá aðeins meira réttlæti
í tilteknu máli þar og tilteknu máli
hér, meira umburðarlyndi, minna
kynþáttahatur o.s.frv. Laclau, Hardt
og Butler eru ekki að spyrja stóru
spurninganna: hvað ætlum við að
gera við þennan kapítalisma, hvað
ætlum við að gera við lýðræðið,
o.s.frv.? Fólk er í raun að samþykkja
að kapítalisminn sé eina spilið í bæn-
um og berst fyrir einhverjum smá-
vægilegum umbótum.“
Byltingarvonin í
fátækrahverfunum
Þú og Alain Badiou hafið leitast við
að endurvekja hugmyndina um al-
gildi sem forsendu allrar róttækni, í
andstöðu við póststrúktúralisma De-
leuzeu, Derrida o.fl. En þegar þú
skammar póststrúktúralistana hvaða
valkost hefur þú sjálfur að bjóða?
„Það er ekkert val! Því hallast ég
frekar að Adorno og Agamben en
Hardt, Negri, Laclau og félögum,
þ.e.a.s. ég tel að við eigum þá að játa
ósigur okkar. Menn eins og Negri og
Laclau eru að reyna að túlka sigra
auðmagnsins þannig að þeir feli ein-
hvern veginn í sér sigur fyrir okkur,
jafnvel mjög þægilegan sigur á borð
við þann að við þurfum ekki að horf-
ast beint í augu við kapítalismann
heldur séu sjálfsprottnar hreyfingar
„mergða“ að éta hann upp innanfrá.
Þetta er bara ekki rétt. Kapítalism-
inn er grimmari en svo, við höfum
ekki roð við honum. Horfumst bara í
augu við þá staðreynd að á nokkurra
ára fresti kemur fram „stór“ vinstri-
leiðtogi, t.d. Nelson Mandela í S-
Afríku við lok aðskilnaðarstefnunnar,
Lula í Brasilíu og nú síðast Chávez í
Venesúela. Þeir fá að komast visst
langt, en um leið og einhver þessara
leiðtoga ógnar auðmagninu á raun-
verulegan hátt er þeim refsað. Þetta
er allt annar raunveruleiki en sá sem
þessar póst-marxísku möntrur um
einangraðar baráttur gera ráð fyrir.“
Eru þessir leiðtogar þá ekki að
breyta neinu?
„En ef þú grátbiður mig að nefna
hvar ég tel að möguleikar andstöð-
unar felast held ég reyndar að það sé
akkúrat í fátækrahverfunum sem
hafa farið sístækkandi síðastliðin ár
og áratugi. Chávez verður minnst
fyrir það í sögu sósíalismans að hafa
verið fyrstur til að kalla fram póli-
tíska virkni fátækrahverfanna.
Vandamál 19. aldarinnar var að
virkja verkamanninn í hin pólitísku
ferli, á 20. öld var vandamálið að
virkja konur, smábændur og ýmsa
minnhlutahópa, en ég held að vanda-
mál 21. aldarinnar sé einmitt þetta:
að virkja öreigalýðinn úr fátækra-
hverfunum, favelas. Þetta er um
milljarður mannkyns!
Ég tel kapítalismann einfaldlega of
þrunginn innri mótsögnum til að
hann geti haldið áfram, og að því leyti
er ég bara gamaldags marxisti. Ekki
sakar að gerast grænmetisæta og
fara á G8-mótmæli og þetta allt, og ég
hvet ykkur unga fólkið til þess, en
legg áherslu á að við bíðum eftir rétta
sögulega augnablikinu til að grípa til
raunverulegra aðgerða.“
Ég kveð Žižek fyrir utan Skífuna á
Laugaveginum, þar sem hann segist
þurfa að ná sér í nokkra dvd-diska.
Ég held hann sé enn að tala við mig.
Lengri gerð viðtalsins er að finna á
mbl.is.
Morgunblaðið/ÞÖK
Rétta tækifærið? Þegar Sla-
voj Žižek kútveltist með
töskuna sína innum dyrnar á
Hótel Fróni er hann þegar
byrjaður að greina umhverfið.
Höfundur er heimspekingur.
vidart@hi.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. APRÍL 2007 39
Tónskáldið og gítarleikarinn Goran Bregovic hefur verið einn
helsti merkisberi balkanskrar tónlistar í tvo áratugi. Hann kemur
hingað ásamt fjörutíu manna hljómsveit sem samanstendur
m.a. af strengja- og lúðrasveit, harmóníkuleikurum, serbneskum
karlakór og búlgörskum söngkonum. Goran flytur dagskrá sem
nefnist „Fjör fyrir brúðkaup og jarðarfarir“ og hefur farið
sigurför um heiminn undanfarin ár.
„Næstum þrjár klukkustundir af heitum tilfinningum, ógnarkrafti,
litadýrð, ástríðu, framandleika og töfrum.“
El Pais
Laugardalshöll, 19. maí kl. 21. Miðasala á
midi.is og í miðasölusíma Listahátíðar, 552 8588.
Actavis styrkir tónleika Goran Bregovic á Íslandi.
Tónleikarnir eru samstarfsverkefni Listahátíðar í Reykjavík og Vorblóts.
Snillingurinn
Goran Bregovic
á Íslandi
ásamt 40 manna hljómsveit
Tvímælalaust einn af hápunktum Listahátíðar!
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
-
8
4
6
3