Morgunblaðið - 02.12.2007, Blaðsíða 28

börnum. Hvað var haft að leiðarljósi
á upptökuheimilinu, velferð
barnanna eða var fégræðgin orðin
hugsjóninni yfirsterkari? Venja var
að ríkið borgaði tvöfalt eða þrefalt
meðlag með barni sem var í barna-
verndarforsjá. Í upplýsingum frá Fé-
lagsmálastofnun Reykjavíkur árið
1970 „fær Kristján Friðbergsson 7-8
þúsund krónur með hverju barni á
mánuði“, sem að verðgildi dagsins í
dag væri 50- 60 þúsund krónur á
barn. Miðað við 26 börn gerir það
u.þ.b. 1,5 milljónir á mánuði.
Í skjölum sem fundust á Borg-
arskjalasafninu má lesa hin ýmsu
betlibréf undirrituð af Kristjáni Frið-
bergssyni m.a. til Barnaverndarráðs
Íslands, fjárveitingarnefndar Alþing-
is, menntamálaráðuneytisins,
fræðslumálastjóra og Félagsmála-
stofnunar Reykjavíkur. Hann fór af-
skaplega frjálslega með sannleikann
og beitti vistbörnunum óhikað fyrir
vagninn, þessum „tornæmu“ og
„greindarskertu“, sem þyrftu hjálp-
arkennslu. Kristján harkaði út ár eft-
ir ár sporslur og styrki m.a. til hjálp-
arkennslu og húsbygginga.
Forstöðumaðurinn sagði ekki frá
daglegri vinnuskyldu vistbarnanna á
upptökuheimilinu í umsóknunum og
styrkjabeiðnunum til ríkisins. Vinnu-
skyldu við þúsund pútna hænsnabú-
ið, heimilisþrifin, búrekstur rófu- og
kartöfluræktunar, byggingarvinnuna
og saumaverkstæðið og að vinnan
hafi gengið fyrir lærdómnum.
Vinnuskylda
Lífsbaráttan hefur verið hörð og
frásagnir fyrrverandi vistbarna
Kumbaravogs líkjast helst völdum
köflum úr Oliver Twist. Þrjár uppeld-
issystur, Erna Agnarsdóttir, María
Haraldsdóttir og Jóhanna Agnars-
dóttir, staðfesta frásögn Elvars á
heimasíðu Breiðavíkursamtakanna
sem ber yfirskriftina „Launalaus
vinnuþrælkun til margra ára“.
„Á Kumbaravogi störfuðum við
krakkarnir við hænsnarækt (ég var
ekki nema 11 ára þegar ég var látinn
snúa hænur úr hálslið), rófurækt,
kartöflurækt og ýmis önnur tilfall-
andi garðyrkju- og bústörf. Við
byggðum þar að auki tvö stór hús
með mörgum herbergjum á þremur
árum, sem í dag eru notuð sem hús-
næði fyrir dvalar- og hjúkrunarheim-
ilið Kumbaravog. Við smíðuðum, ein-
angruðum með glerull, skófum
timbur, lögðum tjörupappa, negldum
þakplötur og gengum í öll þau störf
sem okkur var sagt að vinna, sama
hvernig viðraði. Til viðbótar stóðum
við vaktir við saumavélarnar í poka-
og ábreiðuverksmiðjunni. Ef við vor-
um ekki að vinna fyrir forstöðumann-
inn við bústörf, byggingarvinnu eða
framleiðslu sendi hann okkur á aðra
bæi til að vinna sambærileg störf.
Allt þetta gerðum við án þess að fá
nokkurn tíma borgaða eina einustu
krónu. Forstöðumaðurinn fékk hins
vegar borgað með okkur frá Reykja-
víkurborg, fékk greiðslur af fjár-
lögum, auk þess að fá greiðslur frá
sveitungum sínum þegar hann sendi
okkur í vinnu til þeirra. Um helgar
var okkur ekið út um allt Suðurland
til að betla pening fyrir einhverja
góðgerðarstarfsemi. Ég á erfitt með
að trúa því að allt það sem við krakk-
arnir söfnuðum á þeim ferðum hafi
farið eitthvað annað en í vasa for-
stöðumannsins. Það var ekki nóg að
borgin greiddi með okkur fullt gjald
heldur gerði forstöðumaðurinn þar
að auki stöðugt kröfur á föður minn
um greiðslu fyrir skólagjöldum, fatn-
aði og öðru sem hann tíndi til. Að auki
sendi hann reglulega greinar í dag-
blöð á þessum tíma og bað um styrk
og aðstoð frá almenningi til að sjá
barnaskaranum farborða. Þrátt fyrir
góð viðbrögð fengum við fóst-
urbörnin aldrei nokkurn tíma ný föt
eða nýja skó. Við gengum allan tím-
ann í fatnaði frá Hjálpræðishernum
eða öðrum samtökum sem réttu hon-
um hjálparhönd.“
Arfurinn
Jóhanna Agnarsdóttir var elst
þriggja systkina á aldrinum sjö ára,
fimm ára og tveggja ára þegar þau
voru vistuð á Kumbaravogi. Hún og
bróðir hennar voru þar í 10 og 15 ár,
en miðbarnið, litla systirin, var fljót-
lega sett í fóstur á einkaheimili. Við
andlát afa þeirra árið 1978, sem var
efnaður maður, tók forstöðumað-
urinn yfir arf systkinanna fyrir
þeirra hönd sem fjárhaldsmaður án
þeirra vitundar og samþykkis. Tveir
erfingjanna voru ekki lögráða og því
hefði dánarbúið átt að fara í opinber
skipti. Annar erfinginn ólst ekki upp
á Kumbarvogi heldur á einkaheimili.
Í DV-viðtali frá 9. mars sl. segir Jó-
hanna frá samskiptum sínum við
Kristján Friðbergsson og nokkurra
ára málaferlum varðandi arfinn.
Systkinin fjögur
Erna segir frá systkinunum fjór-
um, þegar þau voru fyrst tekin út af
heimili foreldranna árið 1962. „Sá
elsti, Ævar, 11 ára, var sendur á Jað-
ar en hin á Silungapoll í viku. Raggi
var níu ára, ég sex ára og Einar á
öðru árinu. Einar var oft með eyrna-
bólgu og grét mikið. Þá nægði að
halda á honum til að hann róaðist. Á
Silungapolli var hann hafður einn í
lokuðu herbergi frá átta á kvöldin til
átta næsta morgun. Hann vaknaði
upp og grét þar til hann sofnaði,
vaknaði aftur grátandi og þannig
gekk þetta alla nóttina. Við systkini
hans lágum hinum megin við þilið og
máttum hlusta á grátinn í honum.
Hurðarhúnarnir voru svo hátt uppi
að börn náðu ekki upp í þá svo að
ekki gat ég stolist til hans. Föð-
ursystir okkar gekk í málið og við
komumst heim. Þessi tími þarna var
ólýsanleg kvöl. Ekki liðu þó nema
þrjú ár þar til við komum á Sil-
ungapoll aftur.“ [Þá var Einar fimm
ára og Erna níu ára þegar þau voru
vistuð seinna skiptið á Silungapolli.]
„Aginn var strangur og refsingarnar
harðar. Eitt sinn þegar ég braut af
mér var farið með mig út í skúr og ég
látin afklæðast. Síðan var farið með
mig allsnakta út á tún og köldu vatni
sprautað yfir mig. Niðurlægingin var
algjör og ég þorði ekki að vera óþekk
þessa daga sem eftir voru. Konurnar
frá Barnaverndarnefnd komu eftir
viku og sóttu okkur til að fara með í
aðra vistun, eða á Kumbaravog. Sú
vistun stóð í tíu ár.“
Kumbaravogsárin
Elvar og Jóhanna hafa lýst lífinu á
Kumbaravogi í blöðum og viðtölum
sl. mánuði. Erna bregður upp svip-
aðri mynd í sínum frásögnum:
„Stórtæk atvinnustarfsemi var
rekin á staðnum. Lítil sem engin ut-
anaðkomandi hjálp var keypt inn á
upptökuheimilið. Vinnan var látin
ganga fyrir lærdómnum og hjálp við
heimalærdóm var engin. Börnin urðu
ókeypis vinnukraftur við heim-
ilisþrifin, hænsnabúið, saumaverk-
stæðið, rófu- og kartöflurækt vor,
sumar og haust, og síðar meir unnu
börnin í byggingarvinnu við nýbygg-
ingar Kumbaravogs. Erna, María og
Jóhanna, átta og níu ára gamlar, sáu
yfirleitt um dagleg þrif á heimilinu.
Hænsnabúið taldi um eitt þúsund
hænsni. Börnin sáu um að skófla
hænsnaskítnum úr húsi, safna eggj-
um, þvo, flokka þau undir sölu sem og
deyða hænsnin. Pokaverksmiðjan
var í sérstöku húsi. Börnin voru látin
vinna við saumavélarnar, þótt þau
næðu varla niður á pedalann. Afurð-
irnar, kartöflupokar og heyyf-
irbreiðslur, voru seldar til bænda.
Börnin sköpuðu mikil verðmæti með
vinnuframlagi sínu sem aðalstarfs-
krafturinn og voru undirstaða bú- og
atvinnurekstursins á Kumbaravogi.“
Einar Þór og „mamma litla“
Lífsferill litla frænda míns, Einars
Þórs, á 24 ára stuttri ævi var ekki öf-
undsverður. Hann var fyrst tekinn af
heimili sínu tæplega tveggja ára og
aftur fimm ára. Hann var afskaplega
mikill fjörkálfur, skýr, ljúfur og hlát-
urmildur. Erna, systir hans, sem var
fjórum árum eldri, varð strax hin
ábyrgðarfulla „litla mamma“ gagn-
vart bróður sínum. Hún varð kjöl-
festan í lífi hans og verndari. Litla
hetjan, níu ára að aldri, reyndi að
hlífa honum með því að taka skellina
á sig. Hún tók móðurhlutverkið al-
varlega og verndaði hann á allan
þann hátt sem hún gat. Það dugði
samt ekki til. Barnaníðingurinn, sem
lék lausum hala inni á upptökuheim-
ilinu, misnotaði Einar Þór frá átta
ára aldri. Erna segir frá mikilli hörku
forstöðumannsins gagnvart Einari
allt frá því hann kom á Kumbaravog
fimm ára gamall. Hann lét illa að
stjórn og það var alltaf verið að
hegna honum. Ef hann ærslaðist og
hló við matarborðið var hann lokaður
inni á klósetti með matinn sinn. Að
sjálfsögðu hefur þurft reglur og aga á
þennan barnafjölda og ekki öfunds-
vert hlutverk, en refsingarnar urði
þyngri með hverju árinu. Einu sinni
sem oftar áttu börnin að vinna við
byggingu nýja hússins. Einar var
átta ára og hlýddi ekki. Þá tók Krist-
ján hann upp á eyra og hnakka svo
fæturnir snertu ekki jörðina og þann-
ig var hann borinn fleiri tugi metra í
ásýnd hinna barnanna. Oftar en ekki
var höndum snúið aftur fyrir bak
enda var hann alla tíð að fara úr axl-
arlið. „Brotnu börnin“ urðu „brotnir
unglingar“. Unglingsárin komu með
fullum þunga hjá Einari Þór sem var
laskaður á sál og líkama og fullur
28 SUNNUDAGUR 2. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Forðist að hafa kerti
í dragsúgi
Munið að slökkva
á kertunum
i l

Slökkvilið
Höfuðborgarsvæðisins
» Jafnframt er það skylda þess að láta rannsaka
Kumbaravogsheimilið jafnhliða Breiðavík, sem og
önnur upptökuheimili frá þessum tíma.
Í berjamó Systkinin Erna og Einar Þór Agnarsbörn í berjamó í lok ágúst 1965, stuttu áður en þeim var komið fyrir
á upptökuheimilinu.
» Það er skylda ríkisvaldsins að standa að baki
þeim brotnu börnum upptökuheimilanna sem í
dag eru fullorðnir einstaklingar.