Morgunblaðið - 02.12.2007, Blaðsíða 34

flug
34 SUNNUDAGUR 2. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Sumir starfa við þær, aðrirnjóta þess að ferðast meðþeim og enn aðrir eru log-andi hræddir við þær. All-
ir hljóta þó að dást að þeim úr
fjarska, málmfuglunum sem bylt
hafa samgöngum í heiminum und-
anfarna áratugi. Einn þeirra er
Baldur Sveinsson ljósmyndari og
kennari sem hefur haft það áhuga-
mál að taka ljósmyndir af flug-
vélum í meira en fjóra áratugi. Mál
og menning sendir nú frá sér viða-
mikla bók með yfir fimm hundruð
af þessum myndum. Sérstök
áhersla er lögð á að sýna flugvél-
arnar í sínu rétta umhverfi, í há-
loftunum, með íslenskt landslag í
bakgrunni og fullyrðir útgáfan að
svo stórt safn slíkra mynda hafi
hvergi sést áður.
Baldur hefur haft áhuga á flug-
vélum frá því hann man eftir sér.
Faðir hans, Sveinn Ólafsson, var
einkaflugmaður og oftar en ekki
voru sunnudagsbíltúrarnir farnir
út á Reykjavíkurflugvöll. „Allar
götur síðan hafa flugvélar verið
partur af mínu lífi.“
Ungur byrjaði Baldur að setja
saman plastmódel af flugvélum og
stofnaði Íslensku plastmód-
elsamtökin ásamt Ragnari Ragn-
arssyni. Síðar þegar áhuginn
breyttist stofnuðu þeir Íslenska
flugsögufélagið.
Ráðgjöf eiginkonunnar
Baldur byrjaði að mynda flug-
vélar snemma á sjöunda áratugn-
um – elsta myndin í bókinni er frá
1963 – en þó ekki af neinni alvöru
fyrr en uppúr 1970.
Í upphafi voru þetta mest þröng-
ar myndir af flugvélahlutum en
eftir að Baldur kynntist eiginkonu
sinni, Kristínu Ingunni Jónsdóttur,
fór hann að huga að fjölbreyttara
myndefni. Benti hún honum m.a. á
að nota umhverfið eins og t.d. polla
í forgrunni, ský í bakgrunni og
fleira til að lyfta heildarmyndinni.
„Konan mín hefur haft mikil áhrif
á myndirnar mínar.“
Það hefur lengi loðað við Baldur
að hann hafi mestan áhuga á her-
flugvélum. Hann gengst fúslega
við því. „Það er eitthvert afl í her-
flugvélunum sem er öðruvísi en hjá
borgaralegu vélunum. Það er held-
ur engin tilviljun að fjölmiðlar hafa
mestan áhuga á þessum myndum
mínum vegna þess að þær fengust
ekki annars staðar. Annars mynda
ég allt sem flýgur án þess að blaka
vængjunum – eins og bókin gefur
til kynna.“ Seint á áttunda ára-
tugnum byrjaði Baldur að mynda
flugvélar í sínu rétta umhverfi, þ.e.
á lofti. Segir hann alveg einstaka
ánægjutilfinningu hafa fylgt því.
„Ég get með sanni sagt að það
jafnast fátt á við að vera í flugvél,
af hvaða gerð sem er, með aðra
flugvél við hliðina og fallegan bak-
grunn,“ orðar hann það í inngangi
sínum í bókinni.
Hringsólað yfir Reykjavík
Þessi flug hafa verið af ýmsu
tagi. Stundum hefur Baldur farið á
loft ásamt flugmanni um leið og
vélarnar í samráði við flugmenn
þeirra. Í byrjun gekk misvel að ná
flugvélunum saman til að ná réttu
myndinni og í eitt skipti minnist
hann þess að hafa hringsólað
þrisvar til fjórum sinnum yfir
Fyrir fólkið í hlíðinni
Út er komin bókin Flugvélar á og yfir Íslandi sem
hefur að geyma yfir fimm hundruð ljósmyndir.
Orri Páll Ormarsson ræddi við höfundinn, Bald-
ur Sveinsson, sem reiknar seint með að verða rík-
ur af þeirri ástríðu sinni að mynda flugvélar.
Boeing 757 TF-FIG vél flutningadeildar Icelandair á flugi yfir Heklu skömmu eftir gos í mars 2000.Pitts Listflugvél Arngríms B. Jóhannssonar á flugi yfir Akureyri síðastliðið sumar.
Enski rithöfundurinn W. So-merset Maugham munhafa verið staddur í Paríseftir fyrri heimsstyrjöld-
ina þegar hann fékk þá hugmynd að
skrifa bók, í stórum dráttum byggða
á ævi málarans Paul Gauguins, og út
kom hún 1919.
Nákvæmur og stórhuga eins og rit-
höfundurinn var, gerði hann sér ferð
alla leið til Tahiti í frönsku Pólynesíu
við syðri hvarfbaug, í þeirri von að
hitta manneskjur sem höfðu haft
kynni af málaranum og lumuðu á
vitneskju sem hann gæti mögulega
stuðst við. Maugham uppgötvaði
fljótlega eftir komuna, að inni í villi-
gróðrinum í nágrenni, höfuðstaðarins
Papetee þar sem hann hélt til, væri
kofaræksni þar sem Gauguin hafði
legið veikur og málað meðan hann var
á batavegi. Leigði sér vagn og varð
sér úti um leiðsögumann og er þeir
höfðu ekið allnokkurn spöl kom öku-
maðurinn auga á hreysið, þarnæst lá
leiðin áfram um þröngan stíg. Fimm
eða sex börn voru að leik fyrir framan
verönd hússins og maður nokkur kom
út að forvitnast um mannaferðirnar,
trúlega faðir barnanna, og þegar
hann áttaði sig á erindi rithöfund-
arins bauð hann honum inn í vist-
arverurnar. Í húskytrunni voru
þrennar dyr, neðri hluti þeirra úr tré,
en glerrúður í hinum efri, húsráðandi
sagði að Gauguin hefði málað þrjár
myndir á glerrúðurnar, en börnin
væru búin að skrapa málninguna af
tveimur þeirra og ætluðu einmitt að
fara að byrja á þeirri þriðju. Mynd-
efnið var Eva nakin með hið ör-
lagaríka epli í hendinni og Maugham
var ekki lengi að hugsa sig um heldur
spurði hvort hurðin væri föl.
„Þá verður þú að kaupa nýja fyrir
mig,“ sagði maðurinn. Og hvað kostar
ný hurð?
„Tvö hundruð franka,“ var svarið.
Þá upphæð vildi Maugham eðlilega
mjög gjarnan reiða af hendi og mað-
urinn tók himinlifandi við pening-
unum. Hurðin var skrúfuð af hjörum,
og leiðsögumaðurinn aðstoðaði rithöf-
undinn við að bera hana út í bílinn og
svo var ekið til baka til Papeete. Um
kvöldið bar annan mann að sem átti
erindi við Maugham og kvaðst eiga
helminginn af hurðinni og vildi fá tvö
hundruð franka til viðbótar sem hinn
nýi eigandi reiddi strax af hendi létt-
ur í lund. Næst var að láta saga tré-
fyllinguna burt og með drjúgum við-
búnaði var glerið þarnæst flutt til
New York, og seinna Parísar. Myndin
af Evu var laust og viðkvæmnislega
máluð á glerið, þetta nánast frum-
drættir en yfir henni mikill ynd-
isþokki og mun alla tíð hafa hangið
uppi í vinnuherbergi hins heims-
þekkta rithöfundar.
Ekki voru liðin nema fimmtánár frá andáti Gauguins, þeg-ar Maugham tók sig upp frá
París að lokinni fyrri heimsstyrjöld-
inni og hélt til Tahiti. Ævintýrið um
málarann sem gerði sér ferð til eyja-
klasa úti á miðju Kyrrahafi og lifði
þar með innfæddum enn sem komið
var öllu nær og hugstæðara almenn-
ingi en myndverk hans sem voru af
mörgum toga, málverk, teikningar,
þrykk, útskurður m.m. Þetta lýsandi
dæmi um þá tegund fordómalausra
listnjótenda sem leggja mikið á sig til
að nálgast listaverk og gera það á eig-
in forsendum, áhuga og metnaði.
Maugham átti eftir að verða heims-
þekktur fyrir þessa bók sína og einka-
safn sitt sem mun hafa verið eitt hið
mikilvægasta á fyrri helmingi síðustu
aldar og að auki talið verðmætast af
þeim sem farið höfðu undir hamarinn
fram til 1962, eins og áður greinir.
Bókin Moon and the Sixpence, eða
Tunglið og tíeyringurinn eins og hún
nefndist í íslensku útgáfunni var eng-
in nákvæm heimildarsaga heldur
spuni þar sem í stórum dráttum var
stuðst við æviferil Gauguins. En nú
var söguhetjan Englendingur, Char-
les Strickland að nafni, miðstétt-
arverðbréfasali sem yfirgaf London
og fjölskyldu sína og hélt til Parísar
og seinna Tahiti. Rétt að geta þess
hér að áður hafði Maugham slegið
eftirminnilega í gegn með heimild-
arskáldsögunni Of Human Bondage,
sem úr kom 1915.
Enska útgáfa Moon and theSixpense hefur verið endur-útgefin tugum sinnum og
þýdd á ótal tungumál og næsta ára-
tuginn var Maugham hæst launaði
rithöfundur í heimi, jafnframt er
hann talinn hafa lagt grunn að nú-
tímaspennusögum í lok hans. Bókin
var kvikmynduð 1943, með leik-
urunum George Sanders og Herbert
Marshall í aðalhlutverkunum, kom
hingað í stríðslok að mig minnir og
sýnd við drjúgar vinsældir, hún er
mér í fersku minni enda varð Sanders
strax uppáhaldsleikarinn minn til
margra ára …
En nóg um fortíðina í bili, á þrengir
að skila af sér miklum tíðindum sem
að hluta varða okkur hér á útskerinu.
Mál er að við hlið MoMA í New York
er fyrirhugað að á næstunni rísi turn-
bygging sem á að ná upp til stjarn-
anna eins og það er orðað. Verða ekki
ómerkara kennileiti í heimsborginni
en Woolworth-bygging arkitektsins
Cass Gilberts, Chrysler-bygging Van
Alens og Seagram-bygging hins sjálf-
lærða snillings Mies van der Rohe.
New York búar hafa lengi máttþola að sjá frumkvæðið umglæsiturna fara til Singapúr,
Peking og Dubai en nú er von að
breyting verði hér á. Við hliðina á
MoMA er sem sagt fyrirhugað að upp
rísi 75 hæða turn sem gefur fyrirheit
um mestu nýjung á skýjakljúfum á
seinni tímum, hönnuður hennar lof-
aður og prísaður. Grunnflötur bygg-
ingarinnar verður 17.000 fet og hún
mun öðru fremur hugsuð sem lúx-
ushótel, en fyrstu fjórar hæðirnar
verða viðbót við sjálft safnið sem átt
hefur lóðina.
Það sem kemur okkur pínu pons
við, er að arkitekt hennar er enginn
annar en Jean Nouvel, sem hlaut
þriðju verðlaun í samkeppninni um
tónlistarhús á hafnarbakkanum í
Reykjavík. Látum samkeppnina al-
veg liggja á milli hluta hér, en skömm
þeirra sem tróðu frábærri tillögu
snillingsins Jean Nouvels í kjallara
Þjóðmenningarhússins sem ein-
hverjum ómerkari afgangi hinum
tveim, forsómuðu um leið skráð og
óskráð lög um lýðræði, verður stærri
með ári hverju. Jafn sér á báti og til-
laga Nouvels var má spá í að Reyk-
víkingar hafi glatað möguleikanum á
að hér rísi upp eitt hrifmesta og frum-
legasta tónlistarhús í heimi. Þó skal
enn og aftur tekið fram, að engan
veginn er verið að lasta hinar tillög-
urnar eða gera upp á milli þeirra allra
innbyrðis, því fer fjarri. Til þess held-
ur ekki forsendur eins og sýningin
var sett upp, einungis vísa til nið-
urlægjandi handvammar. Enn og aft-
ur verða menn vitni að þeirri grunn-
færu áráttu Íslendinga, að vilja sækja
til hins þekkta og viðurkennda í út-
landinu en vera blindir og líta niður til
þess upprunalega og frumlega sem
við blasir í eigin ranni, landinu
sjálfu …
Meira spjall
Eva með eplið Myndin sem Gaugu-
in málaði á rúðugler í Tahiti og rit-
höfundurinn heimskunni William
Somerset Maugham hafði uppi á og
tryggði sér. Upp til stjarnanna Turninn glæsi-
legi sem fyrirhugað er að rísi við
hlið MoMA í New York. Hönn-
uður/arkitekt: Jean Nouvel.
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson