Morgunblaðið - 04.04.2008, Side 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. APRÍL 2008 33
ill samgangur var milli þessara
heimila og Óli mikill leiðtogi í hópn-
um. Hann hreif alla með sér hvar og
hvenær sem var með skemmtilegri
og hrífandi framkomu. Gilti einu þótt
aldursbilið væri mikið – hann náði til
okkar allra.
Óli frændi okkar var einstakur
maður og komu eiginleikar hans og
jákvæðni vel fram í hans erfiðu veik-
indum. Hann fékk ómetanlegan
stuðning frá Ellu, strákunum sínum
og fjölskyldum þeirra. Eins sýndi
Jónas bróðir hans honum einstaka
umhyggju og hjálpsemi. Það var í
raun afrek að Óli skyldi hafa klárað
bók sína: Til fundar við skáldið Hall-
dór Laxness sl. haust orðinn þá fár-
sjúkur en ótrúleg elja hans, já-
kvæðni og óendanleg hjálpsemi
Jónasar gerði það að verkum að það
verk kom út fyrir síðustu jól. Einnig
auðnaðist Óla að klára ljóðabók rétt
fyrir andlátið og gat meðhöndlað ein-
tök af þeirri bók undir það síðasta.
Sú stund var dýrmæt.
Að leiðarlokum viljum við systk-
inin þakka Óla frænda okkar fyrir
allar skemmtilegu samverustundirn-
ar og allt gott í okkar garð. Minning-
arnar eru margar og allar góðar
hvort heldur er frá Siglufirði eða hér
sunnan heiða – frá leik eða starfi en
nokkur okkar unnu um lengri eða
skemmri tíma hjá þeim Óla og Ellu í
Vöku-Helgafelli og þá gekk oft mikið
á, sérstaklega í jólatörninni. Undan-
farnir mánuðir hafa verið erfiðir öll-
um. Mest hefur mætt á Ellu, Ragnari
Helga, Kjartani Erni og fjölskyldum
þeirra. Öll hafa þau sýnt ótrúlegan
styrk. Við viljum votta þeim öllum,
systkinum Óla þeim Jónasi og Eddu
og öðrum ástvinum okkar dýpstu
samúð. Óli tókst á við sinn sjúkdóm
af æðruleysi og ótrúlegu jafnvægi.
Ótímabært fráfall hans er mikill
harmur en það voru forréttindi að
þekkja Óla og eiga í honum vin í leik
og starfi.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
Grátnir til grafar
göngum vér nú héðan
fylgjum þér vinur.
Far vel á braut.
Guð oss það gefi,
glaðir vér megum
þér síðar fylgja í friðar skaut.
(V. Briem)
Jónas, Inga Margrét, Kristín,
Ásta Jóna, Helga og Ólöf.
Að fá að verða samferða fólki eins
og Ólafi Ragnarssyni, þótt stuttan
tíma sé, á lífsins leið er mikið lán fyr-
ir viðkomandi.
Lán mitt felst í því óláni Ólafs að
greinast með MND-hreyfitauga-
hrörnun, þannig hittumst við.
Ákaflega greindur, framúrskar-
andi þægilegur, ósérhlífinn, ráða-
góður og ekki síst baráttumaður fyr-
ir aðra. Allt til loka. Það hefur verið
höggvið stórt skarð í okkar hóp.
Okkar samúðarkveðjur til fjölskyld-
unnar.
Guðjón Sigurðsson,
formaður MND-félagsins.
Kveðja frá Félagi íslenskra
bókaútgefenda
Það er langt frá því sjálfgefið að
vel takist til við bókaútgáfu á jafn
litlu málsvæði og Íslandi. Ætli útgef-
andinn fyrirtæki sínu að vaxa og
dafna verður hann ekki aðeins að tala
til þess hluta þjóðarinnar sem helst
hefur sig í frammi í umræðu um
menningu og listir, heldur einnig
þeirra sem aldrei stíga fæti inn í
bókabúð og geta ekki nefnt uppá-
haldshöfundinn sinn þegar þeir eru
spurðir. Það er erfitt að finna þá ís-
lensku útgefendur sem á umliðnum
áratugum voru jafn slyngir í þeirri
list að tala til allrar þjóðarinnar og
Ólafur Ragnarsson. Það sem hreif
mann í viðkynningu við hann var hve
óþreytandi hann var í að velta fyrir
sér möguleikunum á því að gera
bækur að almenningseign. Hann
vildi að þær næðu sem mestri út-
breiðslu og að bókaútgefendur ættu
ekki að miða starf sitt við ímyndaða
heiðurstalla, heldur hinn venjulega
lesanda. Eitt mesta afrek Ólafs sem
útgefanda var að koma á fót vel
reknu kerfi bókaklúbba sem löguðu
sig að síbreytilegum áhugamálum al-
mennings og svöruðu þörfinni á að
vita meira um tiltekið efni, hvort sem
það var blómarækt, hannyrðir eða
Halldór Laxness. Íslenskun og út-
gáfa á teiknimyndasögum eins og til
dæmis Andrési önd fannst mörgum
bókamanninum furðuleg iðja. Þeir
sem eru fínir með sig og telja að bæk-
ur og útgáfa þeirra séu best geymd í
höndum fámennrar úrvalsstéttar
hnykluðu brúnir. Sjálfur man ég enn
eftir því frá vinnumannsárum mínum
að hafa dregið barnungan frænda
minn nauðugan út til verkanna frá
Andrésarmöppunum sem hann virt-
ist geta lesið út í hið óendanlega. Síð-
ast þegar ég vissi var um helmingur
barna í aldurshópunum 7-10 ára for-
fallinn lesandi Andrésar tveimur ára-
tugum eftir að hann birtist fyrst á ís-
lensku. Svo samofið er þetta lesefni
uppvexti nútíma Íslendinga að fólk
er hætt að taka eftir því hve magnað
fyrirbæri þetta er. Drengir á ferm-
ingaraldri líta nú orðið vart í bók
nema þeir séu barðir til hennar, en
Andrés er hin stóra undantekning.
Í desember síðastliðnum gerði Fé-
lag íslenskra bókaútgefanda Ólaf
Ragnarsson að heiðursfélaga. Hann
var um árabil atkvæðamikill í starfi
útgefenda, sat lengi í stjórn félagsins
og var formaður þess. Á formanns-
árum sínum tókst hann á við breyt-
ingar í fyrirkomulagi bóksölu sem og
það eilífðarverkefni að gera veg bóka
sem mestan í samfélaginu, að þessi
mikilvæga og stóra grein „menning-
ariðnaðarins“ hérlendis, grein sem
byggir afkomu sína nær alfarið á
kaupgetu og kaupvilja almennings,
hefði eðlilegan og sjálfsagðan sess í
fjölmiðlum. Ólafur var áróðursmað-
ur bókaútgáfunnar í bestu merkingu
þess orðs. Aldrei þótti honum nóg að
gert til að efla veg bókaútgáfu og
bóka. Eitt helsta afrek Ólafs var
hvernig honum tókst að blása lífi í
höfundarverk Halldórs Laxness,
endurvekja áhuga umheimsins á
verkum hans og koma bókum hans
upp í hillu hjá ungu fólki að nýju. Þar
skipti sköpum að hann spyrnti alltaf
fótum við stöðnun. Reglulega spurði
hann samstarfsfólk sitt: „Hvað gerð-
um við ef við hefðum tekið við útgáfu
Halldórs Laxness í dag?“
Stjórn Félags íslenskra bókaút-
gefenda kveður einn atkvæðamesta
mann íslenskrar útgáfusögu og vott-
ar aðstandendum samúð sína. Við
kveðjum nú brautryðjanda og hug-
sjónamann sem aldrei missti sjónar
á því að bækur eru fyrir alla.
Kristján B. Jónasson
formaður.
Kveðja frá
Siglfirðingafélaginu
Fallinn er frá langt um aldur fram
Ólafur Ragnarsson, ritstjóri og
bókaútgefandi.
Ólafur Ragnarsson var kosinn for-
maður Siglfirðingafélagsins í
Reykjavík í október 1977 og gegndi
hann því embætti fram í október
1981 eða í fimm ár. Á 35 ára afmæl-
ishátíð Siglfirðingafélagsins var
hann sæmdur gullmerki félagsins,
sem þá var afhent í fyrsta skipti.
Í stjórnartíð Ólafs var í fyrsta sinn
haldið Síldarball fyrir félagsmenn í
Stapa á Suðurnesjum. Ólafur átti
hugmyndina að Fréttabréfi félags-
ins, þótt aðrir hrintu henni í fram-
kvæmd. Ólafur var mikill áhugamað-
ur um að vegur Siglufjarðar bærist
sem víðast og í hans stjórnartíð var
hafinn undirbúningur að því að gera
Siglfirðingafélagið í Reykjavík að
landssambandi.
Ólafur var sannur Siglfirðingur og
sem slíkur boðberi fyrir þann kraft
og áræði sem einkenndi kaupstaðinn
á þeim árum þegar Ólafur var að
alast þar upp. Það var gaman að
vinna með Ólafi. Hann var alltaf jafn
glaðbeittur sama á hverju gekk og
annáluð var vinnusemi hans og ein-
stök vandvirkni.
Siglfirðingafélagið sendir fjöl-
skyldu Ólafs innilegar samúðar-
kveðjur um leið og þökkuð er giftu-
rík samfylgd.
Kveðja frá Minjum og
sögu, vinafélagi
Þjóðminjasafns Íslands
Ólafur Ragnarsson sat í stjórn
Minja og sögu í tuttugu ár, allt frá
stofnun félagsins til hinsta dags.
Fyrir hönd félagsins er mér ljúft að
minnast hans örfáum orðum.
Það var í maí 1988 sem stór hópur
manna kom saman og stofnaði vina-
félag Þjóðminjasafns Íslands, sem
hlaut nafnið Minjar og saga. Einn af
stofnendum og fyrstu stjórnarmönn-
um félagsins var Ólafur Ragnarsson.
Hann var mikill áhugamaður um ís-
lenska menningu að fornu og nýju. Í
því sambandi má minnast þess að
hann vann 20 þátta röð fyrir útvarp
um þjóðtrú og var einn þriggja rit-
stjóra Íslensks þjóðsagnasafns,
fimm binda safnverks um íslenskar
þjóðsögur. Eins og alþjóð veit var
Ólafur þaulreyndur fréttamaður, rit-
stjóri og bókaútgefandi. Það var því
fengur að fá slíkan mann í stjórn fé-
lagsins.
Ólafur hafði sérstakan áhuga á
öllu er varðar land, þjóð, sögu og
tungu. Hann vandaði mál sitt. Hann
var glaðvær, bjartsýnn og skemmti-
legur. Síðustu misseri átti Ólafur við
illvígan sjúkdóm að stríða. Í þeirri
baráttu sýndi hann mikla mannlega
reisn og æðruleysi. Merkur maður
er allur.
Stjórnarmenn Minja og sögu eru
þakklátir fyrir að hafa fengið að
kynnast og starfa með Ólafi öll þessi
ár. Hans verður saknað. Fyrir hönd
Minja og sögu þakka ég Ólafi Ragn-
arssyni ánægjulegt samstarf og
framlag hans í þágu félagsins og
jafnframt votta ég eiginkonu hans
Elínu Bergs, sonum þeirra og fjöl-
skyldu innilega samúð.
Sverrir Kristinsson.
Þegar við félagarnir í Rótarý-
klúbbnum Reykjavík miðborg kveðj-
um Ólaf Ragnarsson þökkum við af
alhug samveru á liðnum árum.
Ólafur var einn af stofnfélögum
miðborgarklúbbsins árið 1994 og
sannur Rótarýmaður með einlægan
áhuga á málefnum og verkefnum
hreyfingarinnar. Þessi glæsilegi og
þjóðþekkti maður; sjónvarpsstjarna,
ritstjóri, bókaútgefandi og rithöf-
undur, var sannkallaður afreksmað-
ur, en jafnframt svo einstaklega lít-
illátur og með sérstaklega elskulega
Fyrir allmörgum árum komum við
Ólafur Ragnarsson of seint í mót-
töku á bókastefnunni í Frankfurt
þar sem var verið að kynna nýja bók
eftir hinn heimsfræga Uri Geller.
Við misstum þess vegna af því þeg-
ar Geller tók sitt fræga atriði og
beygði skeið með hugarorkunni
einni saman. Við höfðum þó ekki
staldrað lengi við þegar Ólafur var
kominn í hrókasamræður við heið-
ursgest móttökunnar og áður en við
var litið krafðist Geller þess að fá að
beygja skeið sérstaklega fyrir okk-
ur tvo. Hann strauk hana létt og
skipaði henni að bogna með þeim af-
leiðingum að hún lak niður.
Við snerum til baka í bás Vöku-
Helgafells á messunni með skeiðina
sem sönnunargagn og lýstum þeim
miklu undrum sem við hefðum orðið
vitni að. Var ekki laust við að sam-
starfsmönnum okkar þætti við
nokkuð uppnumdir yfir þessu. Við
Ólafur létum það ekki á okkur fá
heldur vorum þegar farnir að skipu-
leggja útgáfu á bók Gellers að ári,
hann hafði tekið vel í að heimsækja
land og þjóð í tilefni útkomunnar,
honum yrði teflt fram í sjónvarpi
þar sem hann myndi beygja skeiðar
í gríð og erg. Þetta væri algjörlega
rakið.
Bókin var að vísu aldrei gefin út á
íslensku, enda ekki eins góð og við
héldum þegar til átti að taka. En
svona var Ólafur. Fólk sogaðist að
honum hvar sem hann kom. Hug-
myndir kviknuðu hjá honum ein af
annarri, hann ræddi þær við sam-
starfsmenn í þaula, hreif alla með
sér – og var um leið hrifnæmur
sjálfur; eitt leiddi af öðru, stuttur
fundur að morgni um stöðu bóka-
klúbbs áður en menn héldu til verka
varð að maraþonsetu þar sem hug-
myndir að nýjum bókum, ritröðum
eða öðru fæddust hver af annarri.
Undir kvöld var þessum „stutta“
fundi slitið. Tilefni hans var kannski
löngu gleymt en í staðinn höfðu
menn ef til vill dottið niður á óvænta
leið til að vekja athygli á verkum
Halldórs Laxness erlendis, lagt
drög að kynningarefni, hringt
nokkur símtöl og sett allt í gang.
Ég kynntist Ólafi Ragnarssyni
haustið 1991 þegar ég réð mig í sex
vikna verkefni hjá Vöku-Helgafelli.
Þetta varð upphafið að ógleyman-
legum kynnum og vináttu sem er
mér ákaflega dýrmæt og aldrei bar
skugga á. Samstarf okkar á sviði
bókaútgáfu stóð allt til þess að hann
kvaddi þennan heim.
Ólafur átti stórmerkilegan feril
sem útgefandi. Þegar hann stofnaði
Vöku með eiginkonu sinni, Elínu
Bergs, árið 1981 var hann fyrsti og
eini starfsmaðurinn. Honum hafði
raunar eindregið verið ráðið frá því
glapræði að hefja rekstur bókafor-
lags. Erfiðlega gekk að fá fyrir-
greiðslu í bönkum og töldu menn að
nóg væri af útgáfum í landinu. Ólaf-
ur hélt því hins vegar fram að það
skipti máli hvaða hugmyndir menn
fengju og hvernig þeir létu þær
verða að veruleika. Nokkrum árum
síðar var hann orðinn einn umsvifa-
mesti útgefandi landsins.
Hann blés miklu lífi í rekstur
bóka- og sérefnisklúbba á níunda
áratugnum og var óhræddur að fara
nýjar leiðir í útgáfu. Sem dæmi má
nefna að Ólafur braut í blað í útgáfu
bóka um náttúru Íslands þegar hið
metnaðarfulla rit, Íslandseldar eftir
Ara Trausta Guðmundsson, kom út
árið 1988 en þar var megináhersla
lögð á myndræna framsetningu efn-
isins. Vaka-Helgafell stofnaði undir
forystu Ólafs til Íslensku barna-
bókaverðlaunanna en þau hafa lað-
að fram fjölda nýrra höfunda. Hann
lagði gríðarlega vinnu í að koma
verkum Halldórs Laxness aftur á
markað, bæði heima og erlendis, en
hann gerðist forleggjari hans þegar
Vaka keypti Helgafell árið 1985. Af-
raksturinn var meðal annars sér-
stakur Laxnessklúbbur, ný útgáfu-
röð verka Halldórs í Þýskalandi og
bækur hans komust aftur á markað
í hinum enskumælandi heimi eftir
áratuga hlé. Hann gerði ríkar kröf-
ur til sjálfs sín og annarra um útlit
og innihald þeirra verka sem hann
gaf út og hikaði jafnvel ekki við að
farga heilu upplagi af bók ef honum
líkaði ekki útkoman og láta prenta á
ný. Þá eru ótaldir ýmsir höfundar
sem Ólafur gaf út frá fyrstu bók og
eru þar þekktastir Ólafur Jóhann
Ólafsson og Arnaldur Indriðason.
Reyndar var honum meinilla við að
segja að „hann“ gæfi eitthvað út;
bókaútgáfa var samvinnuverkefni
margra að hans dómi og því sagði
hann alltaf „við hjá Vöku-Helga-
felli …“ Við Ólafur störfuðum sam-
an hjá Vöku-Helgafelli og síðar
Eddu allt til ársins 2002 er fjöl-
skyldan seldi hlut sinn í fyrirtæk-
inu. Þegar ég sagði einnig skilið við
Eddu nokkru síðar var það mér
ómældur heiður og ánægja að hann
skyldi vilja taka slaginn með mér og
stofna bókaforlag á nýjan leik.
Byrja frá grunni eins og þegar þau
Ella fóru af stað með Vöku forðum.
Við settum Veröld á laggirnar
vorið 2005. Aftur kviknuðu hug-
myndir hver af annarri, metnaður-
inn mikill, gaman að spjalla og velta
vöngum, ekkert var útilokað, engin
hugmynd svo vitlaus að hún væri
ekki þess virði að ræða hana og
hugur í mönnum.
Samt var þetta ólíkt því sem var.
Ólafur gekk ekki heill til skógar.
Enginn vissi hvað var að. Dómurinn
féll í byrjun desember árið 2005 í
miðri jólavertíð. Hann leit hins veg-
ar á það að fá ólæknandi sjúkdóm
sem „áskorun nýja“, eins og hann
lýsti í ljóði skömmu fyrir andlát sitt.
Þótt þau hjón hyrfu út úr fyrir-
tækinu í upphafi árs 2006 héldum
við Ólafur samstarfi okkar áfram.
Ég gat hvenær sem var leitað ráða
hjá honum og notið reynslu hans og
hugmyndaauðgi. Nú síðast í byrjun
mars í tölvupósti. En hann var líka
kominn í hlutverk höfundar hjá út-
gáfunni. Bók hans Til fundar við
skáldið Halldór Laxness, sem við
gáfum út fyrir síðustu jól, er í raun
miklu meira þrekvirki en menn geta
ímyndað sér. Líkami hans var að
mestu búinn að gefa sig, hann átti í
erfiðleikum með að slá á lyklaborð-
ið, en með ómetanlegri hjálp Jón-
asar bróður síns tókst honum að
ljúka verkinu. Bókin var óbeint
framhald af Lífi í skáldskap sem
hann sendi frá sér árið 2002. Báðar
byggjast bækurnar að miklu leyti á
einstökum samtölum hans við Hall-
dór Laxness. Þarna birtist nóbels-
skáldið okkur eins og ósköp venju-
legur maður, upphafningin fjarri;
það er eins og lesandinn verði vitni
að spjalli tveggja góðra vina.
Í fyrrasumar kom Ólafur mér síð-
an enn á óvart með því að senda mér
bunka af ljóðum sem hann hafði ort.
Hann tók sérstaklega fram að þau
væru ekki til útgáfu heldur bað að-
eins um „kalt mat“ á efninu. Það fór
þó á endanum svo að ég fékk leyfi
hans til að gefa ljóðahandrit hans út
en þó vorum við sammála um að
bíða fram yfir áramót með útgáfuna
vegna stórvirkis hans um Halldór
Laxness. Ljóðabókin, sem nefnist
Agnarsmá brot úr eilífð, kom úr
prentverkinu nokkrum dögum fyrir
andlát hans. Ég held að Matthías
Johannessen hitti naglann á höfuðið
þar sem hann segir um ljóð síns
gamla forleggjara að þar veki
mesta athygli „þrekmikið æðruleysi
og afstaða hans til lífs og dauða“.
Ella og Ólafur voru samrýnd hjón
svo eftir var tekið. Saman stofnuðu
þau Vöku á sínum tíma, þar unnu
þau saman á hverjum degi um langt
árabil, saman komu þau inn í Veröld
og saman háðu þau lokabaráttuna
hetjulega allt til enda. Það var aðdá-
unarvert að fylgjast með því hvern-
ig Ella hugsaði um Ólaf síðustu árin
og æðruleysið sem þau sýndu bæði
tvö allan þann tíma var með ólík-
indum.
Við Ragnheiður sendum Ellu,
Ragnari Helga, Kjartani Erni,
tengdadætrum og barnabörnum
okkar innilegustu samúðarkveðjur.
Einstakur maður er fallinn frá en
minning hans lifir um ókomnar tíð-
ir.
Pétur Már Ólafsson.
Ólafur Ragnarsson og Halldór Laxness, en Ólafur var útgefandi Halldórs
í hálfan annan áratug.
Ljósmynd/Magnús Hjörleifsson