Morgunblaðið - 28.09.2008, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 2008 11
“
gengur þáttur í bataferlinu. Þar skiptir hins vegar öllu að
menn haldi áfram, að þeir festist ekki í reiðinni. Hún má
ekki heltaka þá, heldur verða þeir að færast áfram á
þroskabrautinni.“
„Þessi piltur er hreinskilnari en flestir. Hann er ekki ofbeld-
ishneigðari en önnur fórnarlömb eineltis, þótt hann hafi
dreymt um skelfilega hefnd. Hann hefur bara kjark til að við-
urkenna þær hugsanir sínar, þótt þær valdi honum líka
skömm. Þolendur dreymir oft um að svara fyrir sig. En orð
eru svo máttlaus gagnvart gerendunum, sem kannski eru
stór og samheldinn hópur. Þá láta menn sig dreyma um of-
beldi. Í reiðinni halda þeir að hefndin sé sæt. Þá er mikilvægt
að gera sér grein fyrir að reiðin er hluti af bataferli. En sumir
festast í þessu ferli.“
„Í nokkrum löndum og þá sérstaklega í Bandaríkjunum og
nú nýlega í Finnlandi sjá þeir, sem fastir eru í hefndarhug,
að til er leið sem aðrir hafa farið. Um leið og einn grípur til
örþrifaráða sjá aðrir þá leið opnast fyrir sig. Þessi heimur
er til allrar hamingju svo fjarri okkur. Þjóðfélag okkar send-
ir ekki frá sér þau skilaboð að þetta sé raunhæf leið, að
þetta sé eðlileg útrás fyrir vanlíðan og reiði. Enn beinist
reiði okkar inn á við. Sú leið hefur því miður í för með sér
sjálfsmorð ungmenna, þau eru ráðalaus í vanlíðan sinni.
Því miður lokast sumir inni í tilfinningum sínum, magna
upp hatrið. Og það hatur á öllu mannkyninu, eins og skot-
maðurinn í Finnlandi sagði. Þeir sem eru í þessari stöðu sjá
ekkert nema fjandskap í sinn garð, þeir fara að lesa það úr
öllum samskiptum.“
„Það er mikilvægt að þolendur eineltis hafi í huga að ástand-
ið batnar. Það er erfitt fyrir 12 eða 13 ára barn að hugsa fram
á veg, en þau verða samt að fá að heyra að þetta muni
lagast, þetta vari ekki alla þeirra ævi.“
„Ég óttast að víða viðgangist mikið einelti, sem aldrei kem-
ur upp á yfirborðið. Börn eru stundum vonlaus og búast
ekki lengur við neinni hjálp. Þau segja ekki foreldrum sín-
um frá, því þau eru skelfingu lostin við tilhugsunina um að
foreldrarnir grípi til einhverra ráða. Þá halda þau að einelt-
ið hljóti að versna. En raunin er sú að langoftast leysast
mál, ef börn eru dugleg að segja frá einelti eða ítrekaðri
stríðni. Þau verða að geta talað við foreldra sína og átt
trúnað þeirra.“
„Í bataferlinu fylgir skilningur á geranda í kjölfar reiðinnar
sem áður heltók þolandann. Börn sem beita aðra einelti eru
ekki glöð og hamingjusöm. Þau stjórnast af fávisku og þau
hafa ef til vill ekki verið alin upp á þann hátt að þau áttuðu
sig á gerðum sínum. Þegar þolandinn sér þetta, þá er hann
kominn vel á veg í batanum.“
„Fyrirgefningin er tímafrekt verkefni og endist sumum ævi-
langt. Hún er ekki eitt orð í munni, heldur verður hún að
koma frá hjartanu. Ef það tekst, þá skiptir hún sköpum fyr-
ir þolandann. Oft langar fólk, sem hefur orðið að þola ein-
elti, til að gerandinn biðji það afsökunar. Það vill að hann
geri sér grein fyrir hvaða afleiðingar hegðun hans hafði. En
það er mikilvægt að þolandi eineltis komist yfir þetta;
hætti að láta sig dreyma um að gerandinn komi sakbitinn
til hans og biðjist afsökunar. Það er heldur ekki forsenda
fyrirgefningarinnar, hún er fyrir þolandann sjálfan.“
rsv@mbl.is
„
REIÐIN
ER EÐLILEG
Hugo Þórisson hefur verið skólasálfræðingur í rúm 20 ár og starfað með námsráðgjöfum,
kennurum og skólastjórnendum. Ungi maðurinn, höfundur greinarinnar sem birt er að hluta
hér á síðunni, hefur notið liðsinnis Hugos við að taka á afleiðingum alvarlegs eineltis.
gaur svo fram af mér að ég fór og keypti stóra
flösku af rauðspritti til að nota í eldsprengjuna.
Eftir á skammaðist ég mín fyrir það að hluta
til. En þar sem ég vissi að ofurhatrið kom í bylgj-
um þá óttaðist ég að einn daginn myndi ég láta
verða af þessu. Eins og ég sagði, þetta var tog-
streita.
Þegar ég les um skólamorðingja og bakgrunn
þeirra og les skilaboðin sem þeir skildu eftir sig
til að útskýra það sem þeir gerðu þá sé ég
óhugnanlega margt líkt með þeim og mér þegar
mér leið hvað verst. Í nær öllum tilfellum voru
morðin vandlega íhuguð með miklum fyrirvara
(morðinginn „snappaði“ nær aldrei). Og mjög oft
litu þeir á sig sem hálfgerða píslarvotta, að bæta
heiminn með gjörðum sínum.
Ég vil líka minnast á að með aukinni umfjöllun
eru skólamorðingjar farnir að hafa innblástur af
fyrri skólamorðingjum. Í mörgum skólamorð-
um, sem og plönum um skólamorð sem tókst að
stöðva, er minnst á Columbine sem innblástur
og talað um morðingjana tvo sem píslarvotta, en
morðingjarnir þar voru einmitt að hefna eineltis
áður en þeir frömdu sjálfsmorð. Til dæmis skóla-
morð í Finnlandi árið 2007 þar sem morðinginn
talaði um innblástur frá Columbine. Svo voru
tveir drengir í Svíþjóð sem sáu innblástur í því
sem gerðist í Finnlandi, en þeirra morð tókst
reyndar að stoppa.
Ég sjálfur fékk meira að segja nokkurs konar
innblástur. Ég man þegar ég var í matarboði hjá
ömmu og afa, og sá í sjónvarpinu umfjöllun um
strák að nafni Barry Loukaitis í Bandaríkjunum.
Hann var lagður í hrottalegt einelti og endaði á
því að mæta vopnaður í skólann árið ’96 og drepa
nokkra sem hann hataði. „Gott hjá honum,“
hugsaði partur af mér þá, og ég gnísti tönnum af
reiði þegar ég sá viðtal við einhvern hátt settan
sem var spurður hvort einelti væri vandamál
sem ætti að fara að skoða. Hann svaraði: „No I
think it’s normal for kids like [nafn eins stráks
sem var drepinn] to tease the weird ducks“ [þýð.
„Nei, ég held að það sé eðlilegt að strákar eins
og hann stríði furðufuglunum“, innsk. Mbl.].“
Heppinn
Enn ritar ungi maðurinn um andlegan skaða
þolenda ofbeldis. Og heldur áfram:
„Það er hægt að jafna sig á alvarlegu einelti,
en ég held að ég sé undantekningin frekar en
reglan. Ég held að ég hafi bara verið heppinn að
hafa rekist á hugmyndina og aðferðafræðina um
að endurþjálfa hugann. Ég held að ég væri ann-
aðhvort dauður eða mjög bældur og óhamingju-
samur enn í dag ef ég hefði ekki rambað á
ákveðna bók um þjálfun hugans á viðkvæmasta
tímabilinu, og þar með komið mér út á þessa
braut og út í að leita mér frekari upplýsinga
bæði í sálfræði og heimspeki.“
Lokaorð þessa unga manns eru eftirfarandi:
„Ég vona innilega að þessi skrif mín skili ein-
hverjum árangri.
Mér er búið að líða mjög illa við að rifja þetta
allt upp og skrifa þetta. Togstreitan þegar mér
leið hvað verst, um hvort ég ætti að drepa ger-
endurna, var versta óhamingja sem ég hef upp-
lifað, vegna þessara illu hugsana gat ég ekki
lengur litið á mig sem góða manneskju.
En hvað er hægt að gera? Til að byrja með á
auðvitað að taka þetta alvarlega. Það ætti að
vera löngu búið að taka upp Olweus-áætlunina
[áætlun gegn einelti, innsk. Mbl.] í öllum skólum
á landinu og taka opinbera afstöðu um að eitt
einasta tilfelli eineltis muni ekki líðast.“
IN
Greinina í heild er hægt að lesa á heimasíðu
Hugos Þórissonar, hugo.is
„Brotin sjálfsmynd barns er dæmigerð afleiðing eineltis.
Barnið treystir hvorki sínum tilfinningum né annarra. Sum
börn hafa sagt mér að það sem sagt er við þau í skólanum,
öll ljótu orðin sem brjóta þau niður, bergmáli í höfðinu á þeim
og fylgi þeim alla leið heim.“
„Þegar barn sér sjálft sig bara með augum annarra, þá les
það öll viðbrögð annarra í sinn garð út frá forsendum ger-
endanna í eineltinu. Þessi sjálfsefi smitar persónuna og
kemur í ljós í öllum snertiflötum hennar við umhverfið.
Þess vegna hætta þessi börn oft í t.d. íþróttum og tónlist-
arnámi. Oft er það vissulega vegna þess að einhver gerandi
er í fótboltaliðinu eða lúðrasveitinni, en það þarf ekki til.
Niðurbrot sjálfsmyndarinnar hefur þær afleiðingar að
barnið dregur sig í hlé og efast jafn mikið um getu sína í frí-
stundum eins og það gerir í skólanum.“
„Það er mjög sjaldgæft að börn nái að skipta lífi sínu í hólf;
vera glöð og hamingjusöm stundum, en þjást aðrar stundir
vegna eineltisins. Í einstaka tilvikum líður barninu kannski
skár en ella. Kannski koma vinahjón foreldranna í heimsókn
og barn þeirra með og þá treystir barnið sér til að eiga sam-
skipti við vinabarnið. Af því að umhverfið er öruggt og engin
hætta á að einelti þrífist.“
„Ef einelti er til staðar í bekk þá er alltaf fyrsta ráð mitt að
foreldrar og börn hittist sem oftast öll og geri eitthvað
saman. Gagnkvæm kynni fólks uppræta fordóma. Þegar
börn sjá bekkjarfélagana með foreldrum sínum þá geta
samskipti barnanna orðið allt önnur. Þetta er engin töfra-
lausn, en ein þeirra leiða sem gott er að fara.“
„Enn örlar á að fólk hafi ekki skilning á eðli eineltis. Einstaka
hrekkur, þótt ljótur sé, er ekki einelti. Þótt einhver sé felldur
á skólalóðinni og snjó troðið niður um hálsmálið er það ekki
einelti í sjálfu sér. Eineltið er ofbeldi, hópofbeldi, en ekki
stríðni. Þegar barn óttast alltaf að verða tekið út úr hópnum,
getur alltaf búist við að verða fyrir barðinu á háði og ofbeldi,
þá er rétt að tala um einelti.“
„Því miður tekst ekki alltaf að stöðva eineltið, þótt tekið sé
á því. Stundum eru samskiptin svo rótgróin, að ekkert virð-
ist stoða. Foreldrar og allir starfsmenn skólanna verða að
leggjast á eitt til að vekja samábyrgð nemenda.“
„Reiðin er mjög venjuleg og eðlileg viðbrögð þeirra sem
verða fyrir einelti. Fyrst er áfallið, en síðar kviknar reiðin. Sá
sem verður fyrir einelti beinir reiðinni oft að sjálfum sér fyrst.
Hann lítur á sig sem aumingja að hafa ekki getað brugðist
við, kennir sjálfum sér um ofbeldið. Þar er hann á sama báti
og önnur fórnarlömb ofbeldis. Stelpur virðast beina reiðinni í
meiri mæli að sjálfum sér en strákar, kannski vegna þess að
þær hafa ekki eins „viðurkenndar“ leiðir fyrir útrás og þeir.
Þeir sýna reiðina, slá frá sér, en þær brjóta sjálfsmyndina
enn frekar niður. Einelti gegn stelpum er líka oft faldara en
gagnvart strákum, það er kannski ekki líkamlegt ofbeldi
heldur fremur meiðandi orð eða hunsun.“
„Eftir þessa reiði og sjálfsásökun kemur tímabilið þar sem
reiðin beinist að gerandanum eða gerendunum. „Hvernig
gátu þau gert mér þetta?“ Þá er fólk farið að átta sig á að
það átti ofbeldið ekki skilið, það hafði ekkert gert til að
verðskulda þetta. Ofbeldið var ofbeldisfólkinu að kenna,
ekki þolandanum. Þessi reiði er eðlileg og skiljanleg og al-