Morgunblaðið - 28.09.2008, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 2008 31
 
   
  
   

!
"
#
$
%
&
'
(
)* )+
)!%) 
 )! '
Í
slenzka krónan féll enn í vikunni og
náði gengi hennar nýju lágmarki.
Samkvæmt gögnum á heimasíðu
Seðlabankans stóð gengisvísitalan í
rúmlega 170 stigum síðastliðinn
mánudag, en í gær, föstudag, var
hún rúmlega 184 stig. Krónan hefur
með öðrum orðum aldrei verið veik-
ari gagnvart helztu myntum, sem
notaðar eru í alþjóðaviðskiptum.
Gengislækkun – lífskjararýrnun
Lágt gengi krónunnar kemur niður á bæði al-
menningi og fyrirtækjum í landinu. Verð-
bólgan er nú 14% samkvæmt síðustu mæl-
ingu Hagstofunnar og bendir flest til að hún
muni enn vaxa. Gengislækkunin gerir að
verkum að mikið af innfluttum varningi mun
hækka á næstunni. Lífskjör almennings
rýrna.
Gengislækkunin þyngir lánabyrði heim-
ilanna í landinu verulega. Þeir, sem hafa tekið
erlend lán finna harkalegast fyrir falli krón-
unnar. Greining Glitnis benti á það í vikunni
að frá júlí í fyrra til júlí í ár hefði hlutfall
gengisbundinna lána heimilanna hækkað úr
7% í 14%. Annars vegar var ásókn í þessi lán
fyrripart þessa tímabils, hins vegar féll krón-
an um tæplega 40%. Þriðjungur hækkunar-
innar er tilkominn vegna gengisfallsins.
Lækkandi gengi eykur verðbólguna og það
bitnar verst á almenningi, því að 80% lána
heimilanna eru verðtryggð. Fólk horfir nú
upp á höfuðstól lánanna, sem það hefur þegar
greitt af milljónir, hækka um enn fleiri millj-
ónir og greiðslubyrðin þyngist um tugi þús-
unda króna á mánuði. Þótt krónan jafni sig
aftur og verðbólgan minnki léttist skulda-
byrðin ekki í samræmi við það.
Fyrir fjölmörg fyrirtæki í landinu hefur
fall krónunnar miklar búsifjar í för með sér.
Greiðslubyrði erlendra lána hækkar og að-
föng verða dýrari. Útflutningsfyrirtæki fá
meira fyrir vörur sínar, en jafnvel þau eru bú-
in að fá nóg af sveiflunum í genginu. Þannig
komu fram miklar áhyggjur af falli krón-
unnar á aðalfundi Samtaka fiskvinnslustöðva
í gær, föstudag. Arnar Sigurmundsson, fram-
kvæmdastjóri samtakanna, sagði að við nú-
verandi ástand yrði ekki unað, stöðva yrði
gengisfallið og koma á stöðugleika í gengi
gjaldmiðilsins.
Bæði fyrirtæki og almenningur eiga mikla
hagsmuni af því að krónan lækki ekki frekar.
Það er þó hreint ekki víst að það verði raunin.
Áhugi erlendra fjárfesta á að ávaxta sitt pund
í krónum er nú nánast enginn. Lengi vel var
það ásókn fjárfesta í krónubréfin svokölluðu,
sem hélt uppi gengi krónunnar. Þeir veðjuðu á
að vaxtamunurinn milli Íslands og stærri
myntsvæða vægi upp þá áhættu, sem þeir
tækju með því að fjárfesta í svo veikri og
sveiflukenndri mynt. Nú er vaxtamunurinn
hverfandi og fjárfestar á harðahlaupum frá
krónunni. Eftirspurnin er lítil sem engin og
því hætta á að verðið á gjaldmiðlinum lækki
enn frekar. Stór orsakaþáttur í þessu er öng-
þveitið, sem ríkir á alþjóðlegum fjár-
málamörkuðum. Fjárfestar forðast alla óvissu
og áhættu.
Hvað getur Seðlabankinn gert?
Í vikunni kom fram hörð gagnrýni á Seðla-
banka Íslands fyrir að koma ekki krónunni til
bjargar við þessar aðstæður. Jón Steinsson,
hagfræðingur við Columbia-háskóla, skrifaði
grein hér í blaðið í gær, föstudag, og sagði að-
gerðir Seðlabankans til þessa hafa verið of
máttlitlar. „Og undanfarna daga hefur ekkert
heyrst til bankans á meðan krónan hrapar og
vaxtamunurinn á gjaldeyrismarkaði versnar
og versnar. Það er illskiljanlegt af hverju
Seðlabankinn hefur látið þetta ástand við-
gangast þetta lengi,“ skrifar Jón. „Seðla-
bankar annarra ríkja hafa gripið til mun rót-
tækari aðgerða þótt ástandið á
gjaldeyrismörkuðum erlendis sé skárra ef
eitthvað er.“ Jón hvatti Seðlabankann til þess
að gefa út, hugsanlega með aðstoð ríkisstjórn-
arinnar, nægilegt magn ríkistryggðra skulda-
bréfa í krónum til að anna eftirspurn erlendra
aðila sem hafa áhuga á að taka stöðu með
krónunni.
Í Morgunblaðinu í dag, laugardag, svarar
Seðlabankinn Jóni með athugasemd og bendir
á að Seðlabankinn og ríkissjóður hafi þegar
gert það, sem Jón Steinsson leggi til, þ.e. að
auka útgáfu ríkisbréfa.
Af þessu er aðeins hægt að draga eina
ályktun; jafnvel slíkar aðgerðir af hálfu Seðla-
bankans duga ekki til að hressa krónuna við.
Fréttir fyrr í vikunni um að Seðlabanki Ís-
lands hefði ekki verið hafður með, þegar banda-
ríski seðlabankinn gerði gjaldmiðilsskipta-
samninga við seðlabanka Danmerkur, Noregs
og Svíþjóðar, urðu heldur ekki til að auka bjart-
sýni manna. Þögn Seðlabankans í fyrstu um
ástæðu þess að bankinn var ekki með, og svo
svörin um að viðræður hefðu átt sér stað, en
ekki hefðu verið taldar „ástæður eða efni til
þess að gera á þessu stigi samning við Seðla-
banka Íslands“ benda til þess að eitthvað vanti
upp á trú á íslenzka fjármálakerfinu á alþjóð-
legum mörkuðum. Gjaldeyrisskiptasamningar
Seðlabanka Íslands við norrænu seðlabankana í
vor höfðu jákvæð áhrif. Þá var gefið í skyn að
meira væri í pípunum og margir hafa síðan bú-
izt við sambærilegum samningum við aðra og
stærri seðlabanka. Fréttirnar af viðbrögðum
bandaríska seðlabankans hljóta því að valda
vonbrigðum. En auðvitað er ekki útilokað að
Seðlabankanum takist að snúa þessari stöðu við
með samningum við aðra seðlabanka, til dæmis
þann brezka eða evrópska.
Ferð Evrópunefndar jók á óvissuna
Ferð Evrópunefndar ríkisstjórnarinnar til
Brussel í vikunni hefur ekki orðið til þess að
styrkja stöðu krónunnar. Nefndin lagði upp
með spurningu til forystumanna ESB á sviði
gjaldmiðilsmála, um það hvort mögulegt væri
að gera, á grundvelli orðalags í stofnsáttmálum
sambandsins, tvíhliða samkomulag um upptöku
evru á Íslandi án þess að landið gengi í ESB.
Svarið var skýrt nei. Það kom ekki á óvart, var í
raun vitað fyrirfram og hafði verið vitað lengi.
Birgir Ísleifur Gunnarsson, þáverandi seðla-
bankastjóri, fjallaði til dæmis um þessi tilteknu
ákvæði í sáttmálum ESB í ræðu í október árið
2001. Hann sagði þar: „. Í opinberri umræðu
hér á landi er oft velt upp ýmsum kostum í
gengismálum sem Ísland ætti að huga að.
Rækileg grein var gerð fyrir þeim flestum í
skýrslunni um Myntbandalagið sem Seðlabank-
inn gaf út 1997. Oft er nefnt að Íslendingar
ættu að taka evru upp sem gjaldmiðil, annað
hvort einhliða eða með einhvers konar samn-
ingum við eða aukaaðild að Myntbandalaginu.
Ég vara mjög við því að menn einfaldi fyrir
sér möguleika okkar í þessum efnum. Jafnvel
þótt aukaaðild stæði til boða, sem ekki virðast
líkur á, má gera því skóna að land sem áhuga
hefði á slíku yrði að uppfylla skilyrði Maast-
richt-sáttmálans um aðild að Myntbandalag-
inu [...] Því má bæta við að jafnvel þótt þessi
skilyrði væru uppfyllt er afar ólíklegt að hægt
yrði í fyrirsjáanlegri framtíð að semja um
aukaaðild fyrir Ísland að Myntbandalagi Evr-
ópu eða um annars konar tvíhliða samstarf við
Myntbandalagið í gengismálum. Öll teikn
hníga til annars hvað sem líður orðalagi í
einstökum greinum Rómarsáttmálans og
Maastricht-sáttmálans.“
Niðurstaða Birgis Ísleifs var eftirfarandi:
„Ef hugur þjóðarinnar stefndi til þess að taka
evru upp sem gjaldmiðil væri nærtækast að
ganga í Evrópusambandið með öllum skyld-
um og kostum sem því fylgja, þ.m.t. aðild að
Myntbandalaginu. Ákvörðun um slíkt ræðst
þó af fleiri þáttum en eingöngu varða gjald-
miðil þjóðarinnar og ferlið myndi taka allmörg
ár. Það er auðvitað fyrst og fremst stór póli-
tísk spurning og því utan við efni þessa erind-
is. Við þurfum því að halda áfram að fóta okk-
ur í alþjóðasamfélaginu sem þjóð með eigin
gjaldmiðil sem við skilyrði frjálsra fjármagns-
hreyfinga krefst mjög agaðrar hagstjórnar.“
Ferð Evrópunefndarinnar skilaði ekki öðr-
um árangri, hvað gjaldmiðilsmálin varðar, en
að undirstrika það sem áður var vitað um af-
stöðu framkvæmdastjórnar ESB, og að gefa
opinberlega til kynna að íslenzk stjórnvöld
væru að missa trúna á krónunni og peninga-
málastefnunni og vildu reyna að fá annan
gjaldmiðil.
Hvað næst?
Eins og Morgunblaðið hefur vikið að áður, er
ekki óhugsandi að vilji til að túlka sáttmála
ESB vítt og ganga til tvíhliða samninga við Ís-
land um upptöku evru, geti leynzt hjá aðild-
arríkjum sambandsins. En þá þarf að ganga
eftir því hið allra fyrsta að fá slíkan vilja fram,
því að ferð Evrópunefndarinnar hefur ein-
ungis aukið á óvissuna um það hvert Ísland
stefnir í gjaldmiðilsmálum.
Ef slíkur vilji er fyrir hendi, breytir það
heilmiklu. En það verður að teljast afar
ósennilegt. Það er miklu líklegra að fljótlega
þurfi að ákveða hvort áfram eigi að treysta á
krónuna eingöngu eða að taka hinn kostinn í
stöðunni; ganga í Evrópusambandið og taka
upp evru.
Til skemmri tíma litið er enginn annar kost-
ur en krónan. Það tæki einhver ár að taka upp
evruna, jafnvel þótt strax yrði farið í aðild-
arviðræður við ESB. Og þótt margir telji evr-
una lausn til lengri tíma, sem myndi stuðla að
því að draga úr hinum eilífu sveiflum, sem
koma illa niður á almenningi og fyrirtækjum í
landinu, verður heldur ekki framhjá því horft
að stöðug króna, lítil verðbólga og lágir vextir,
ásamt traustum ríkisfjármálum, eru eina leið-
in inn í Myntbandalag Evrópu. Með öðrum
orðum þarf að ná gengi krónunnar og öðrum
hagstærðum í lag, áður en hægt er að fá evru.
Spurningin hér er hins vegar hvort yfirlýs-
ing um að stefnt sé að Evrópusambandsaðild
og upptöku evru myndi hafa jákvæð áhrif á
krónuna og íslenzkt efnahagslíf yfirleitt. Æ
fleiri, sérstaklega í atvinnulífinu, lýsa þeirri
skoðun að slík yfirlýsing myndi auka traust al-
þjóðlegra fjárfesta á íslenzku efnahagslífi, af
því að þá væri að minnsta kosti ljóst hver
stefnan væri.
Stjórnvöld geta komizt að þeirri niðurstöðu
að aðrar hliðar á ESB-aðild, til dæmis hags-
munir sjávarútvegsins, útiloki aðildarumsókn.
Og þá er ekki annað að gera en að halda sig
við krónuna og gera það bezta úr þeirri stöðu.
Um þetta þarf hins vegar að fara að fást
skýr niðurstaða. Það er ekki eins og stjórn-
málamenn á Íslandi séu að byrja að velta aðild
að Evrópusambandinu fyrir sér. Hún hefur
verið til umræðu hér í að minnsta kosti hálfan
annan áratug. Við núverandi aðstæður á al-
þjóðlegum fjármálamörkuðum er óvissa um
framtíðarstefnuna verst. Ísland verður að
fara að gera upp hug sinn.
Vond vika fyrir krónuna
Reykjavíkurbréf
270908