Morgunblaðið - 28.09.2008, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. SEPTEMBER 2008 29
1980
Fyrsta skýrslan um virkjun við
Bjalla unnin fyrir Landsvirkjun
46MW
Afl Bjallavirkjunar, m.v. 150MW í
Sigöldustöð og 210MW í Hrauneyjafossstöð
30km2
Lónstærð, m.v. 8,8 km2 Hrauneyja-
fosslón og 14 km2 Krókslón.
Á svæðinu sem hér er til umfjöllunar eru tveir stórir
möguleikar í vatnsfallsvirkjunum og sex hugsanlegir
möguleikar í nýtingu jarðvarma. Ekkert af þessum svæð-
um er þó á dagskrá alveg á næstu misserum og öll há-
hitasvæðin eru í friðlandi. T.a.m. gæti Bjallavirkjun í
fyrsta lagi farið af stað um 2015-2016, ef af henni verður.
Náttúruleg fjölbreytni þessara svæða er gríðarleg. Sagt er
að þau séu ein stór heild sem ekki megi rjúfa. Þegar mörk
friðlandsins að fjallabaki voru ákveðin var sú hugmynd
greinilega ekki ráðandi. Þau eru jafnvel sérsniðin með til-
liti til þess hvar er hægt að virkja. Hvað verður ofan á?
Bjallavirkjun
Vatnsaflsvirkjun í Tungnaá, ofan Sigöldu og Hraun-
eyjafoss. Henni fylgir a.m.k. 30 ferkílómetra miðlunarlón,
Tungnaárlón eða Stórisjór, sem yrði að öllu leyti á svæði
sem er á náttúruminjaskrá. Auk þess yrði til annað mun
minna inntakslón þar sem áin yrði leidd í göng að stöðv-
arhúsi og veitt þaðan út í Krókslón. Tungnaá hyrfi úr nú-
verandi farvegi sínum á sex til átta kílómetra kafla, þ.m.t.
við svonefnt Bjallavað. Margir stoppa þar á leið sinni úr
Hrauneyjum inn í Landmannalaugar, en þar er skilti sem
býður fólk velkomið í friðlandið. Aðkoman að friðlandinu
myndi því breytast. Hins vegar er skv. uppdráttum Lands-
virkjunar ekki ætlunin að „skrúfa fyrir“ ána þar sem hún
er næst Landmannalaugum, heldur flæði hún óbreytt þar
framhjá, frá hinu víðáttumikla miðlunarlóni niður að inn-
takslóni.
Afl virkjunarinnar yrði ekki mikið miðað við nálægar
virkjanir, 46MW, en miðlunin í Tungnaárlóni myndi auka
orkuframleiðslu neðri virkjana. Árleg orkuframleiðsla
með Bjallavirkjun og Tungnaárlóni er áætluð 660 gíga-
vattsstundir (GWst), samanborið við 650 GWst í Sig-
öldustöð, sem þó hefur ríflega þrefalt vélaafl í megavött-
um talið. Enda segir í samantekt á heimasíðu Lands-
virkjunar að lónið sé metið hagkvæm framkvæmd eitt og
sér. Áætlað er að miðlunin gæfi um eða yfir 300 GWst af
raforku í þeim virkjunum sem fyrir eru, á hverju ári.
Landsvirkjun sótti um rannsóknarleyfi á þessu svæði í
mars 2004, skilaði iðnaðarráðherra auknum upplýsingum í
ársbyrjun 2005, en hefur ekki fengið leyfið. Ekki hefur
verið tekin ákvörðun um hvort Bjallavirkjun verður í 2.
áfanga rammaáætlunar.
Torfajökulssvæðið
Háhitasvæðin á Torfajökulssvæðinu eru í grunninn tvö,
og innan þeirra voru í fyrsta áfanga rammaáætlunar af-
mörkuð sex svæði þar sem mögulegt væri að vinna orku úr
jörð. Þau eru Landmannalaugar/Brennisteinsalda, Háu-
hverir, Vestur- og Austur-Reykjadalir, Jökultungur og
Ljósártungur. Hvert svæði um sig er á bilinu 4-10 ferkíló-
metrar að stærð. Aðdráttarafl svæðisins eru sagðir hver-
irnir, ekki síst þeir sem mynda íshella í jöklinum
Í skýrslu 1. áfanga rammaáætlunar segir að hugmyndir
um virkjun beinist einkum að Austur-Reykjadölum, í ná-
grenni Hrafntinnuskers, enda er það stórt og þar er mikil
virkni. Vatnsmiklar lindir, sumar volgar, spretta undan
Hrafntinnuskershrauni á þessu svæði. Önnur svæði eru
ólíklegri vegna verndargildis eða slæms aðgengis, segir í
skýrslunni. Þó er tekið fram að Stórihver liggi vel við
virkjun. Rétt eins og Hrafntinnusker er hverinn við vinsæl-
ustu gönguleið landsins, Laugaveginn. Andstaða við virkj-
un þar yrði alltaf mjög mikil. Stórihver er í austustu drög-
um Markarfljóts, háhitasvæðið í kringum hann nær upp í
900 m hæð en er lítið um sig. Þar er mikil virkni.
Torfajökulssvæðið allt er friðað og nýtur sérstakrar
verndar í stjórnarsáttmála Samfylkingar og Sjálfstæð-
isflokks, þar sem það er undanskilið öllu jarðraski og allri
nýtingu a.m.k. þar til niðurstaða endurskoðaðrar ramma-
áætlunar (2. áfanga) liggur fyrir. Umhverfiseinkunn virkj-
unarkostanna, í 1. áfanga rammaáætlunar, er D en hagn-
aðar- og arðsemiseinkunnir C. Áætluð orkugeta hvers
vinnslusvæðis um sig voru 840 GWst á ári.
Markarfljót
Emstruvirkjun og Sátuvirkjun eru vatnsaflsmöguleikar
í Markarfljóti, teknir til skoðunar í 1. áfanga rammaáætl-
unar. Emstruvirkjun er nær Þórsmörk, sú stærri af þeim
tveimur. Gert er ráð fyrir tveimur útfærslum, með eða án
Sátuvirkjunar. Emstruvirkjun yrði 106 MW en Sátuvirkjun
einungis 14 MW. Saman myndu þær framleiða 855 GWst af
raforku á ári hverju en Emstruvirkjun ein 735 GWst. Sam-
anlögð lónstærð þeirra yrði 23 ferkílómetrar og myndu
lónin m.a. teygja sig nánast hálfhring í kringum Álftavatn.
Lón sátuvirkjunar næði allt upp að mörkum friðlandsins
að Fjallabaki, í 593 metra hæð yfir sjávarmáli. Landsvæðið
sem um ræðir er á náttúruminjaskrá. Með Emstruvirkjun
yrði Markarfljót fært úr stað á um níu kílómetra kafla,
stíflað efst í Markarfljótsgljúfri og leitt frá lóni í göngum
að stöðvarhúsi við Einhyrning. Þaðan færi fljótið í göngum
út í Gilsá, en ekki um gljúfrin.
Markarfljótsvirkjanir, bæði með og án Sátuvirkjunar,
fengu hagnaðar og arðsemiseinkunnir D. Þá fengu þær
umhverfiseinkunnina E, sömu einkunn og Kárahnjúka-
virkjun. Í nóvember 2003, þegar skýrslan um 1. áfanga var
kynnt, mæltust iðnaðarráðherra og umhverfisráðherra til
þess við orkufyrirtæki að þau einbeittu sér að virkj-
unarkostum sem fengið hefðu umhverfiseinkunn á bilinu
A til C. Þáverandi iðnaðarráðherra, tók þó fram að skýrsl-
an útilokaði ekkert. Orkufyrirtæki hafa lítið tekið þennan
virkjunarkost til skoðunar hingað til.
Aðskildir virkjunar-
kostir eða ein heild
sem má ekki rjúfa?
Ljósártungur Hveravirknin er einna mest sunnan undir Hrafntinnuskeri.
Austur-Reykjadalir Hveravirkni er þar mjög mikil og margt fallegra lita.
Hrafntinnusker Hverir sem mynda íshella eru eitt helsta aðdráttaraflið.
Landmannalaugar Af Bláhnúki sæist stífluveggur við Snjóöldu vel.
Til samanburðar er Langisjór um 27 ferkílómetrar.
Markarfljót Með Emstruvirkjun færi vatnið framhjá Markarfljótsgljúfri í
göngum að stöðvarhúsi. 14 ferkílómetra uppistöðulón kæmu fyrir ofan.
Hekla