Náttúrufræðingurinn - 2003, Qupperneq 4

Ná ttúrufræðingurinn
Erik Sturkell, Páll Einarsson,
Freysteinn Sigmundsson, Halldór Geirsson,
/ /
Halldór Olafsson, Rósa Olafsdóttir og
Gunnar B. Guðmundsson
ÞRÝSTINGUR VEX
UNDIR KÖTLU
Katla er ein virkasta og hættulegasta eldstöð á íslandi. Allt síðan land
byggðist hafa orðið eitt til tvö mikil gos á hverri öld (Sigurður Þórarinsson,
1975, Guðrún Larsen, 2000). Síðasta stóra gosið var 1918 og er goshléið nú
að verða með lengstu hléum Kötlu í íslandssögunni. Eldstöðin hefur þó ekki
legið kyrr því líklega urðu smágos undir jöklinum 1955 og 1999. Auk þess
hafa skjálftamælar sýnt umtalsverða skjálftavirkni í henni síðan slíkar mæl-
ingar hófust á sjötta áratug síðustu aldar (Páll Einarsson og Bryndís Brands-
dóttir 2000). A síðustu árum hafa komið fram vísbendingar um aukna virkni
og hafa íslenskar jarðvísindastofnanir tekið höndum saman um að fylgjast
með framvindu mála. Meðal helstu aðferða við eftirlitið eru þessar:
• Mælingar á aflögun jarðskorpunnar umhverfis eldstöðina
• Jarðskjálftamælingar
• Mælingar á ám sem renna frá Mýrdalsjökli, rennsli, leiðni og
efnainnihaldi
• Mælingar á breytingum á yfirborði jökulsins
í þessari grein er einkum fjallað um það hvernig mælingar á aflögun jarð-
skorpunnar eru notaðar til að gefa upplýsingar um þrýstingsbreytingar í
rótum eldstöðvarinnar. Vaxandi þrýstingur gæti stafað af kvikusöfnun
undir eldstöðinni og þannig verið fyrsta merki um yfirvofandi eldgos.
MEGINELDSTÖÐIN
Katla
Notkun Kötlunafnsins hefur nokkuð
breyst í tímans rás. Aður fyrr var
nafnið Katla notað um ákveðinn stað
undir Mýrdalsjökli austanverðum
þar sem gos síðustu alda hafa komið
upp. Síðar varð ljóst að megineld-
stöðin er miklu umfangsmeiri en
þetta og tekur til alls fjalllendis sem
Mýrdalsjökull hylur, allra fjalla í
Mýrdal, allt vestur á Fimmvörðu-
háls og norður um Goðaland, Entu
og að Mælifellssandi. Að austan af-
markast hún af Mýrdalssandi (1.
mynd). Þegar talað er um megineld-
stöðina Kötlu er því átt við allan
þennan fjallabálk. í eldstöðinni
miðri, undir jöklinum þar sem hann
er þykkastur, er stór askja, meira en
80 Náttúrufræöingurinn 71 (3-4), bls. 80-86, 2003