Náttúrufræðingurinn - 2003, Qupperneq 66

N á ttúrufræðingurinn
5. mynd. Útlínur Surtseyjar 1967,1975 og 2002. Einnig er sýndur móbergskjarninn.
Flatarmál hans er 0,39 knr. - Changes in the outline of Surtsey between 1967 and 2002.
The estimated extent ofthe central core (about 0.39 km2) is indicated, consisting ofpala-
gonite tuff(brown), volcanic necks (black) and lava resting on tuff (violet).
1960 1970 1980 1990 2000
6. mynd. Flatarmál Surtseyjar og emstakra jarðmyndana 1963-2002, samkvæmt mæl-
ingum á loftmyndum. Eyjan öll mældist stærst 2,65 km2 við goslok vorið 1967 en var
komin niður í 1,40 km2 sumarið 2002. - Areal changes of Surtsey and the three
principal geological formations, 1963-2002 (in km2). The measuremcnts are based on
aerial photographs on a scale of 1:5,000. Aerial measurements tnade during the eruption
1963-1967 are mainly from Þórarinsson (1966,1968).
um tíma sem felast í þessu líkani
eru heldur ekki í samræmi við að
rofið fari að mestu fram við strönd-
ina. Þetta líkan er því ónothæft
þrátt fyrir góða tölfræðieiginleika.
Við prófuðum einnig annað líkan
(sjá 7. mynd) þar sem gert er ráð
fyrir að eyjan sé keilulaga og rof-
hraði miðað við rúmmál í réttu
hlutfalli við strandlengjuna. Keilu-
lögunin lýsir sæmilega þeim hluta
eyjarinnar sem hraunið þekur (sjá 2.
mynd) og það er af honum sem rof-
hraðinn ræðst. Tanginn norður af
eyjunni mun hverfa hratt þegar
sjórinn hættir að bera að honum
efni frá suðurhluta eyjarinnar. Þeg-
ar þetta líkan er metið með öllum
mælingum frá goslokum og reiknað
hvenær flöturinn verði kominn nið-
ur í 0,39 km2 fæst að það gerist á
tæplega 160 árum.
Enda þótt forsendur síðara lík-
ansins séu í betra samræmi við fyr-
irliggjandi vitneskju um rofið en
veldiskúrfan, fellur það heldur lak-
ar að gögnunum og tölfræðipróf
sýna að stikar þess eru ekki stöðug-
ir. Ef við sleppum mælingum fram-
an af ferlinum lengist tíminn þar til
eyjan verður komin niður í 0,39 knr
svo að 160 ár frá goslokum er frem-
ur vanmat en ofmat á tímanum þar
til hraunið verður horfið vegna
strandrofs.
Mismunur líkana og mælinga
hefur staðalfrávik tæplega 0,03 km2.
Mæliskekkjur og óregla í rofinu,
sem er lítið nema í aftakaveðrum
sem koma óreglulega, eru eðlilegar
skýringar á tölfræðilegri óreglu.
Svona líkön eru óhjákvæmilega
mikil einföldun á raunverulegum
aðstæðum, bæði varðandi lögun og
þá forsendu að efnið sem rofnar sé
einsleitt með tilliti til rofhraða.
Skekkja í þessum forsendum er
nærtækasta skýringin á kerfis-
bundnu tölfræðilegu misræmi
gagna og líkans. Nánari lýsing á
stærðfræði líkananna er í grein
Sveins P. Jakobssonar o.fl. (2000).
Þegar nægilega margar uppréttar
lofmyndir og kort af Surtsey liggja
fyrir, er að sjálfsögðu rétt að endur-
skoða það líkan sem hér hefur ver-
ið sett fram.
142