Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2003, Blaðsíða 69

Náttúrufræðingurinn - 2003, Blaðsíða 69
Guðmundur Eggertsson Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags UPPRUNI lífs Fyrstu skrefin egar Louis Pasteur tókst um 1860 að sannfæra allflesta vís- indamenn um að líf kviknar ekki sjálfkrafa var enn ósvarað spurningunni um uppruna þeirra lífvera sem byggt hafa jörðina (Fry 2000, Guðmundur Eggertsson 2000). Fyrir þá sem ekki trúðu á guðlega sköpun lífsins var ekki nema um tvennt að ræða: Annað hvort hafði líf kviknað á jörðinni úr lífvana efni í árdaga eða það hafði borist þangað utan úr geimnum. Flestir telja nú mun líklegra að líf hafi kviknað hér á jörð og verður gert ráð fyrir því í þessari grein. Rétt er þó að hafa í huga að talið er mögulegt að lifandi örverur geti borist á milli hnatta í sólkerfi, t.d. frá Mars til jarðar, en afar ólíklegt er að þær geti borist á milli sólkerfa. Hvemig sem lífið hefur kviknað á fmmjörð verður að ætla að það hafi orðið til stig af stigi úr lífvana efni. Jafnvel hin fyrsta og fmmstæðasta lífvera hlýtur að hafa verið það margbrotin að útilokað er að hún hafi komið fram alsköpuð einn góð- an veðurdag. Vísindamenn sem vilja skýra uppmna lífs þurfa því að setja fram kenningar eða tilgátur þar sem helstu skref frá dauðu efni til lífveru em rakin eitt af öðm. Þessi skref hljóta að vera allmörg. Ef kenning um uppmna lífs á að vera sannfær- andi þarf að vera hægt að færa rök fyrir því að skrefin sem í henni em fólgin séu efnafræðilega möguleg og helst sennileg við þau skilyði sem talið er að hafi ríkt á jörðinni um það bil sem líf kviknaði. Það er því afar mikilvægt að vita sem gleggst hver þau skilyrði voru. Einnig skiptir miklu máli að skilja sem best megin- atriðin í skipulagi nútímafmmu, en það var ekki fyrr en á 6. og 7. áratug 20. aldar að þau urðu þekkt að gagni. Spyrja má hvort út frá þekk- ingu á þessu skipulagi megi fikra sig tilbaka til skilnings á hinni fyrstu fmmu. Mjög mikið hefur verið skrifað um uppmna lífs á síðustu áratugum enda hefur fjöldi vísindamanna unn- ið að rannsóknum sem miða að því að varpa Ijósi á fyrstu skref lífsins á jörðinni. Þessi mikla viðleitni hefur leitt ýmislegt áhugavert í ljós varð- andi myndun lífrænna efna við skil- yrði sem gætu hafa ríkt á jörðinni í árdaga, og allmargir hafa spreytt sig á því að setja fram kenningar eða til- gátur um uppmna lífs. Samt er eins og aukin þekking hafi öðm fremur fært okkur heim sanninn um það hve vandasamt er að skýra uppmna lífsins og hve langt er enn frá því að það hafi tekist. í þessari grein verður sagt frá nokkmm kennmgum um uppmna lífs, en fyrst verður greint í stuttu máli frá helstu einkennum þess lífs sem við þekkjum, aldri þess og lík- legum skilyrðum á jörðinni við til- urð þess. LÍFIÐ EINS OG VIÐ ÞEKKJUM ÞAÐ Allar lífvemr jarðar em gerðar úr fmmum og allar fmmur em í veiga- miklum atriðum sömu gerðar. Þær hafa allar kjarnsýmna DNA sem erfðaefni og starfseiningar hennar, genin, em í þeim öllum umritaðar yfir í kjarnsýmna RNA, sem síðan er oftast notuð sem mót við smíð prótína. Prótínin em notuð til ótal sérhæfðra starfa í frumunni. Þau hvetja flest efnahvörf sem þar fara fram, em notuð sem byggingarefni frumuhluta og frumulíffæra, til flutnings á efnum í gegnum himnur o.s.frv. í fmmunni er því verkaskipt- ing milli erfðaefnisins sem er eftir- myndað af nákvæmni í hverri fmmukynslóð, RNA-sameinda sem flytja boð erfðaefnisins og gegna fleiri hlutverkum við prótínsmíð, og loks prótína sem em helstu starfs- sameindir framunnar. Athyglisvert er að prótínin em bráðnauðsynleg jafnt fyrir myndun kjarnsýranna og við eigin smíð. í prótínsmiðjum frumunnar, ríbósómunum, virðist það þó vera RNA sem hvetur teng- ingu amínósýra í peptíðkeðjur prótína. Það er því ljóst að báðar þessar stórsameindir, kjarnsýmr og prótín, em jafnómissandi fyrir lífver- ur jarðar. Ekki er þó víst að svo hafi verið frá upphafi. I frumunni fer líka fram smíð mikils fjölda smásameinda. Bygg- ingareiningar kjarnsýra, prótína, fjölsykra og fitusameinda eru þar smíðaðar stig af stigi. Þar eru líka starfræktir efnaferlar sem tengjast orkuöflun og orkunýtingu. Orðið efnaskipti er gjarnan notað sem samheiti yfir öll þau efnahvörf sem fram fara í efnasmiðju fmmunnar, bæði til uppbyggingar og niðurbrots lífrænna sameinda. Næstum því öll þessi efnahvörf eru hvötuð af prótínum (ensímum). Athyglisvert er að mikilvægustu smásameindirn- ar em svo til þær sömu í öllum líf- vemm jarðar og sama máli gegnir um mikilvægustu efnaferlana. Það geta verið frávik í ferlunum en skyldleikinn leynir sér ekki. I öllum Náttúmfræðingurinn 71 (3-4), bls. 145-152, 2003 145
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.