Náttúrufræðingurinn - 1997, Qupperneq 23

Hjálmaklettur
EGILS
ÖRNÓLFUR THORLACIUS
Fyrir rúmum áratug benti íslenskur læknir á
það að skýring fengist á mörgu í útliti og
æði Egils Skallagrímssonar ef ráð væri
fyrir því gert að hann hefði verið haldinn
sjúkdómi sem lýst var fyrir rúmri öld og
fundist hafa merki um í egypskum bcina-
leifum frá því um 1000 f.Kr. Kenningin
hefur verið rakin í riti bæði hérlendis og
erlendis og er hér birt lesendum Náttúru-
fræðingsins.
ames Paget (2. mynd), enskur
læknir og lífeðlisfræþingur,
fæddist 11. janúar 1814 í Yar-
mouth á Wrighteyju og lést 30.
desember 1899 í Lundúnum. Hann telst
ásamt þýskum starfsbróður sínum, Rudolf
Virchow (1821-1902), upphafsmaður vís-
indalegrar meinafræði. Paget var prófessor
í líffærafræði og handlæknisfræði í Lund-
únum og um skeið forseti Konunglega
breska læknafélagsins. Auk þess var hann
líflæknir Viktoríu drottningar frá 1858 til
1877 (og þegar á leið einnig prinsins af
Wales, Játvarðs sonar hennar) með ýmsum
titlum (Surgeon Extraordinary, Sergeant
Surgeon Extraordinary, Sergeant Sur-
geon). Paget var aðlaður 1871.
Ömólfur Thorlacius (f. 1931) lauk fil.kand.-prófi í
líffræði og efnafræði frá Háskólanum í Lundi í Sví-
þjóð 1958. Hann var kennari við Mcnntaskólann í
Reykjavík 1960-1967, Mcnntaskólann við Hamra-
hlíð 1967-1980 og rektor þess skóla 1980-1995.
Samhliða kennslustörfum hcfur Örnólfur samið
kcnnslubækur og hann hafði um árabil umsjón með
fræðsluþáttum um náttúrufræði í útvarpi og sjónvarpi.
Hann var um skeið ritstjóri Náttúrufræðingsins.
Árið 1834 uppgötvaði Paget tríkínuorm,
Trichinella spiralis, í sýni úr mannsvöðva.
Þessi sníkill þrífst í vefjum margra dýra en
berst yfírleitt í menn úr illa soðnu svína-
kjöti og getur verið banvænn. Af þeirri
reynslu mun runnið bannið við neyslu
svínakjöts í þriðju Mósebók sem gyðingar
og múslímar virða.
Að minnsta kosti þrír sjúkdómar bera
nafn Pagets - frumstig brjóstakrabbameins
er birtist sem þroti við geirvörtu, ígerð sem
tekur sig upp (Paget’s Abscess) og
truflaður beinvöxtur, osteitis deformans,
beinsýki Pagets, sem hann lýsti 1877 og
hér verður fjallað um.
BEINSÝKI PAGETS
Bein endurnýjast í sífellu. Beinátfrumur
leysa upp gamlan vef og beinmynd-
unarfrumur endurnýja hann jafnharðan. 1
beinsýki Pagets örvast bæði eyðing og
endurmyndun beinveQar. Beinin vaxa
óeðlilega. Framan af er eyðingin örari en
endurnýjunin og beinin verða laus í sér og
skekkjast oft og svigna. Síðan tekur við
uppbyggingarskeið, þegar vex þéttur og
harður beinvefur. Beinin verða þá mun
fyrirferðarmeiri en áður, óeðlileg og van-
sköpuð en mjög þétt í sér. Oft leggst sýkin
aðeins á nokkur bein. Algengt er að
ofvöxtur hlaupi í höfuðskelina. Hún
þykknar þá einungis út á við án þess að
þrýsta á heilann svo andlegt atgervi truflast
ekki (3. mynd).
Náttúrufræðingurinn 66 (3-4), bls. 133-138, 1997.
133