Náttúrufræðingurinn - 1997, Síða 48

1. mynd. Dýjamosi (Philonotis fontana) í„blóma“. Ljósmyndina tókHelgi Hallgrímsson í
Hlíðarfjalli við Akureyrí, 14. ágúst 1985.
M SKRAUTLEG
KARLBLÓM
Víkjum þá aftur að „blómum“ dýjamosans
sem sjást vel á I. mynd. Samkvæmt
skilgreiningu grasafræðinnar eru þetta
ekki raunveruleg blóm en gegna þó á
ýmsan hátt líku hlutverki og blómin því
þessi mosablóm innihalda æxlunarfæri
mosans. Jurtin er einkynja og það eru
„karlblómin“ sem eru svona áberandi en
„kvenblómin“ eru vart sýnileg. (Bergþór
kallar þessi mosablóm einfaldlega karl-
knappa og kvenknappa.)
Blómin sitja á stöngulendanum á eins
konar blómbotni sem er þétt settur
kylfulaga frjóhirslum og stuttum „stoð-
hárum“ á milli og eru þau með knapplaga
frumu á endanum. (Frjóhirslur mosanna
kallast anþeríður (antheridiae) sem er
dregið af gríska orðinu anþeros (= blóm)).
I endafrumum stoðháranna er oft rautt litar-
efni sem gefur mosablóminu þennan
blóðrauða lit. Hjá flestum mosategundum
eru sérstök hlífðarblöð utan með blóminu
sem geta verið öðruvísi löguð en stöngul-
blöðin. Hjá dýjamosanum eru þau ljós
(blaðgrænulaus) og himnukennd og mynda
stjömu um rauðan blómbotninn, svo
blómið verður sérstaklega áberandi. Ekki
mun það þó vera til að laða til sín skordýr
eins og oft er hjá blómplöntum heldur er
þetta skart sem ekki hefur neinn
skiljanlegan tilgang sbr. litauðgi sveppa og
fléttna.
Úr frjóhirslunum koma frjófmmur sem
oftast em mjóar og bugðóttar, með tveimur
löngum bifþráðum á framenda. Þær synda
í regnvatni eða dögg yfir í egghirsluna,
sem er flöskulaga og kallast arkegónía
(archegonium), og frjóvga eggfrumuna í
henni. Að því búnu vex langur þráður
(seta) upp af egghirslunni sem ber á enda
sér bauklaga hirslu en í henni myndast
mosagróin í miklum Qölda og dreifast
síðan með vindi. Þau em ljölgunartæki
mosans og hafa því sama hlutverk og fræ
blómplantna en samsvara þó fremur
158