Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 91

lækkar nálægt því í öfugu lilutfalli viö
hitastig allt upp í 300°C vegna vaxandi
hreyfanlcika rafhlaðinna agna (jóna) í
vökvanum. Ofan við 300°C snýr þró-
unin við og eðlisviðnám fer aftur hækk-
andi vegna samruna agna með mis-
munandi hleðslur. Venjulega najr hita-
stig í efri hlutum jarðhitasvæða ekki
300°C og má því oftast reikna með að
vaxandi hitastig valdi lækkun eðlisvið-
náms. Sem dæmi má nefna að eölisvið-
nám jarðvatns við 200°C er aðeins um
1/5 af eðlisviðnámi þess við 10° hita.
Eðlisviðnám vatns er mjög liáð magni
uppleystra efna í því, þ. e. seltu vatnsins.
Lætur nærri að viðnámið lækki linulega
með vaxandi seltumagni sem venjulega
er mælt í ppm (ppm = parts per
million = milljónustu hlutar). Eitt ppm
jafngildir nokkurn veginn upplausn 1 g
af efni i 1 m3 af vatni. Magn uppleystra
efna er mjög mismunandi í jarðhita-
vatni á íslandi. Seltumagn er hæst og
eðlisviðnám lægst í vatni háhitasvæð-
anna eða um 10—20 ohmmetrar við
20°C hita. Stafar það einkum af aukn-
um uppleysanleik efna við háan hita.
Undantekning er þó vatn af jarðhita-
svæðunum á Reykjanesskaga, sem hefur
lægra eðlisviðnám en 1 ohmmetra.
Þetta stafar af því að sjór, sem er mun
saltari en grunnvatnið, nær inn í berg-
grunninn á þessum slóðuni. Vatn frá
lághitasvæðum hefur venjulega eðlis-
viðnám á milli 10 og 100 ohmmetra við
20°C hita en kalt grunnvatn liggur á
bilinu 50—500 ohmmetrar við sama
hitastig.
Auk magns poruvatns og eiginleika
þess hefur bergið sjálft áhrif á mælt eðl-
isviðnám. Skiptir þar mestu máli gerð
og lögun poranna og hvort einhver vel
leiðandi efni séu í berginu eða hafi
safnast fyrir í glufum og sprungum. Ef
berg er mjög sprungið og porur tengdar
saman með smáglufum er leiðni mun
betri heldur en i bergi þar sem holur eru
afmarkaðar hver fyrir sig og ótengdar.
Veruleg leiðni á sér stað í leirsteindum
og eftir yfirborði pora í berginu þar sem
bundið vatn við holuveggina getur verið
fyrir hendi. Þessir þættir leiðninnar
ráðast ekki af Archies-lögmáli og hafa
lítið verið rannsakaðir á kerfisbundinn
hátt og verður því að styðjast við reynslu
af mælingum á hinum ýmsu jarðhita-
svæðum við nákvæma túlkun mæling-
anna.
Jarðhitasvæði einkennast yfirleitt af
lágu eðlisviðnámi, þ. e. lægra eðlisvið-
námi en i berglögum umhverfis. Þetta
stafar af hærra hitastigi, brotnari og
vatnsgengari berglögum (hærri poru-
hluta) og meiri seltu í jarðhitavatni en í
köldu jarðvatni umlykjandi jarðlaga.
Ljóst er því að viðnámsmælingar eru
einkar hentugar til jarðhitaleitar. Sé
t. d. hitastigull hár á einhverju svæði og
mælist þar óvenju lágt viðnám á til-
teknu dýpi rná með nokkurri vissu draga
þá ályktun að um jarðhitakerfi sé að
ræða. Það sem einkum ber að varast í
þessu sambandi eru áhrif frá sjávarseltu,
en þeirra gætir þó ekki nema á svæðurn
er liggja eða hafa legið nærri sjó. Þegar
vafi leikur á því hvort lækkun eðlisvið-
náms er vegna áhrifa seltu eða jarðhita
verður að leysa málið á annan hátt.
Mikilvægt er þá að geta mælt efnainni-
hald vatnsins og fá góðar upplýsingar
um hitastigið með borun rannsóknar-
hola.
Eðlisviðnánt jarðlaga er unnt að
mæla á margvíslegan hátt með mis-
munandi aðferðunt. Hér verður aðeins
fjallað unt þær tvær aðferðir sem best
233