Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 102

göngunum, og á 9. mynd er dæmi um
niðurstöður segulmælinga af jarðhita-
stöðum á Svalbarðseyri en þeir eru
tengdir göngum. Voru niðurstöðurnar
notaðar til þess að staðsetja borholur
fyrir hitaveitu.
Flugsegulmœlingar
Segulmælingum er ekki eingöngu
beitt á jörðu niðri. Þær hafa einnig
töluvert verið gerðar úr flugvélum.
Fljúga verður í að minnsta kosti um 150
m hæð og eru flugsegulmælingar því
ekki hentugar til að kortleggja smærri
segulfrávik t. d. frá göngum, en hag-
kvæmt og fljótvirkt er að kortleggja
stærri landssvæði með þessari aðferð.
Flugsegulmælingar hafa verið fram-
kvæmdar á allmörgum háhitasvæðum
landsins i þeim tilgangi að kortleggja
stærð þeirra og lögun. Við framkvæmd
þeirra eru flognar línur fram og aftur
yfir svæðið og segulsviðið mælt stöðugt
með nema sem hangir niður úr flugvél-
inni. Til þess að staðsetja sig við mæl-
ingarnar eru jafnframt teknar loft-
myndir eða notast við radiovita t. d.
loranstöðvar. Þorbjörn Sigurgeirsson
hefur haft forgöngu um flugsegulmæl-
ingar á Islandi og vinnur hann að gerð
segulkorts af öllu landinu.
Reynslan hefur sýnt að allflestum
háhitasvæðum er tengt segulfrávik þar
sem segulstyrkurinn er óvenju lágur.
Segullægðin fellur venjulega saman við
háhitasvæðið sjálft þ. e. það svæði þar
sem mest er um hveri og jarðhitaum-
myndun á yfirborði. Sennilegasta skýr-
ingin á segullægð yfir háhitasvæðum er
sú að hinn hái hiti grunnvatnsins eða jrá
gastegundir sem streyma úr kviku sem
er undir háhitasvæðunum hafi eytt seg-
ulmagnanlegum steintegundum í berg-
inu.
Víða á háhitasvæðum eru nýleg
hraun á yfirborði. Hylja þau oft eldri
jarðmyndanir og ummerki jarðhitans og
gera svæðin erfið yfirferðar. I slíkum
tilvikum eru flugsegulmælingar einkar
mikilvægar og geta gefið upplýsingar,
sem ekki fást auðveldlega á annan hátt.
Dæmi um notkun flugsegulmælinga er
á 10. mynd sem sýnir flugsegulkort af
Reykjanesi.
ÞYNGDARMÆLINGAR
Þyngdarsvið jarðarinnar verður til
við samspil tveggja krafta, en joeir eru
miðflóttakraftur og aðdráttarkraftur.
Þessir kraftar eru breytilegir frá einum
stað til annars á yfirborði jarðar. Sá
fyrrnefndi er háður fjarlægð frá snún-
ingsmöndli jarðarinnar en aðdráttar-
krafturinn er bæði háður fjarlægð frá
miðju jaröar og massadreifingu í jörð-
inni. Hann er t. d. minni uppi á fjöllum
heldur en við sjávarmál og er í réttu
hlutfalli við eðlisjjyngd jarðlaga undir
mælistað. Unnt er að mæla heildar-
[ryngdarsviðið á tilteknum stað, en til
jress þarf flókinn og umfangsmikinn
tækjabúnað. Nákvæmni slíkra mælinga
er frekar lítil. Hins vegar hafa veriö
smíðaðir mælar sem geta mælt breyt-
ingu á þyngdarsviði frá einum stað til
annars, með mjög mikilli nákvæmni án
j)ess að heildarþyngdarsviðið sé mælt.
Þessir mælareru nefndir þyngdarmælar
og eru mikið notaðir í jarðeðlisfræðilegri
könnun til j)ess að finna breytingar í
eðlis[)yngd berglaga undir afmörkuöum
svæðum. Áður en unnt er að túlka
mælingarnar og fá niðurstöður sem
segja eitthvað um innri gerð jarðarinnar
j)arf að gera allviðamiklar leiðréttingar
244