Náttúrufræðingurinn - 1958, Page 51

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
105
Tilefni ofangreindra liugleiðinga er ritverk það, Skriðuföll og snjóflóð,
sem Ólafur Jónsson hefur nýlega lokið og bókaforlagið Norðri hefur gefið
út með miklum myndarbrag. Þetta er ekkert smáræðis ritverk, samanlagt 1141
bls., og í tveimur bindum. Fjallar fyrra bindið um skriðuföll, það síðara um
snjóflóð.
Það væri efni f langa ritgerð að gera þessu verki full skil. Hér verður stikl-
að á stóru.
Fyrra bindið hefst með löngu forspjalli: Ég bjó þar eftir tveimur atriðum.
Höf. ræðir um það, hversu erfitt hafi verið að afla mynda í ritið, þar eð flestir
myndatökumenn, sem myndir taki af landslagi, séu á hnotskógi eftir öðru en
svo sérhæfðum ummerkjum sem þeim, er snerta snjóflóð og skriðuföll. En
því var ekki leitað til þeirra, sem líklegastir voru til að eiga slíkar myndir í
fórum sínum, þeirra jarðfræðinga, sem hér eru starfandi, og allir kunna eitt-
hvað til myndatöku? Ég fullyrði, að þetta hefði borið einhvern árangur. En
höf. virðist yfirleitt hafa forðazt það öðru fremur að ræða hugðarefni sín
við íslenzka jarðfræðinga og fá hjá þeim fróðleik, sem honum hefði mátt
að gagni koma. Má vera, að hann sé haldinn einhverri vanmáttarmeinloku
gagnvart þessum mönnum, en til þess virðist mér engin ástæða. Það er af sú
tíð, að fræðimaður, hversu fær sem er, geti einn sér og án aðstoðar leyst við-
unandi verkefni sem þau, er Ólafur Jónsson er að glíma við. Raunar háir
það orðið íslenzkum náttúrufræðirannsóknum yfirleitt, hversu frábitnir flestir
þeir, sem rannsaka náttúru landsins, eru því, sem kallað er teani work. Það
er enginn fræðimaður að minni, nema síður sé, þótt hann leiti stundum á
annarra náðir í sambandi við sínar rannsóknir. Og lengi má sitthvað læra.
Ekki get ég fallist á rök höf. fyrir því að nota nær aldrei uppdrætti máli
sínu til skýringar og glöggvunar á staðháttum, þar sem skriður og snjóflóð
hafa hlaupið fram. Tópógrafísku kortin af íslandi með 20 m hæðarlínum,
bæði þau dönsku og amerísku, eru svo ágæt, að ég skil vart, hvernig er hægt
að komast hjá því að nota þau í ritverki sem þessu. En þetta er sama sagan
um öll rit landfræðilegs efnis, sem hér eru útgefin. Þar skortir kort. Kort og
þrívíddarskissur (block diagrams) eru alfa og ómega landmótunarfræðinnar.
í yfirliti um skriður og snjóflóð skilgreinir höf. nokkur hugtök og gefur
þeim nöfn. Eru þau misjafnlega heppnuð. Höf. skrifar: ,Skriða er í víðustu
merkingu öll hreyfing jarðefna undan hallanum, frá hærri til lægri staða, í
leit að jafnvæg iog kyrrstöðu" (I, bls. 24). Væri ekki réttara að kalla þetta skrið,
en nota skriða um árangurinn af skriði, svo sem gert hefur verið hingað lil?
Ekki kann ég við „ofanfall“ sem samnefni fyrir skriðuhlaup og snjóflóð, en
þetta er smekksatriði, og auðveldara er að gagnrýna en betrumbæta. f töflu
þeirri, sem höf. birtir um flokkun skriðuhlaupa, eftir ameríska landmótunar-
fræðinginn S. Sharpe, er rock-slide og rock-fall þýtt nieð steinhlaup og stein-
föll. Réttara er að þýða rocli með berg. Rock-slide er annars það, sem oftast
er kallað framhlaup á íslenzku. í ritgerð í Nfr. 1954 (Þar sem háir hólar ...)
þýddi ég rock-slide með bergskriða, en ég mæli ekki sérstaklega með því orði.
Auðsæ er nauðsyn þess að fá meira samræmdar nafngiftir íslenzkra hugtaka
um þenna liluta landmótunarfræðinnar en nú er völ á.