Náttúrufræðingurinn - 1942, Qupperneq 42

ÍJti
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
lilíðinni. En jafnvel þótt svo standi á um margar hlíðar, geta þær
með miklum likum talizt liorstar vegna líkingar sinnar við aðra
ótvíræða horsta.
Eins og þegar er sagt, eru margir lijallar og hrúnir, sem fylgja
sprungustefnum, öruggt merki um tektóniskt landslag. Má þar til
nefna hin alkunnu dæmi Almgnnagjá og Hrafnagjá, og margar
aðrar gjár, sem landsspildur liafa misgengið um eftir ísöld. Þá
mætti einnig nefna Hjallana í liinu fyrirhugaða friðlandi Reylc-
víkinga, hamrabrúh, seni relcja má nærri því ósliina frá Elliða-
vatni suður undir Kaldársel. Stefnan er li. u. b. NA—SV. Austan
þessarar linu hefur landið sigið, en staðið eflir fyrir vestan. Hjall-
arnir eru brotsárið milli hinna misgengnu spildna. Eldri er þessi
höggun en sú, sem myndaði Almannagjá og Hrafnagjá. Hjalla-
brúnin mun liafa verið mynduð aö mildu leyti, áður en jökla
leysti í lok isaldar. En höggunin hefur ágerzt eftir það, og heldur
að líkindum áfram ennþá, eins og nú skal sýnt fram á.
Löngu eftir ísaldarlok kom upp eldur, þar sem nú heitir Búr-
fell. Rann þaðan mikið hraunflóð norður og vestur að Iijöllun-
um og fyllti upp nokkurn hluta sigdalsins sunnan og auslan við
þá, unz það rann vestur og norður yfir hrotsárið við suðurenda
Vifilsstaðahlíðar. Hraunkvísl |)essi komst alla leið út i sjó i Hafn-
arfirði og Skerjafirði og heilir nú ýmsum nöfnum (Garðaliraun,
Urriðakotshraun o. f 1.). Nú er þessi hraunkvísl fagurlega brotin
um þvert, þar sem hún rann yfir Hjallá-brotsárið. Þar eru gínandi
gjár, sem stefna á Hjallabrúnina, og hraunið er nú nokkrum
mannhæðum lægra austan gjánna en vestan. — Þó að i þessu
dæmi sé ekki um veruleg fjöll að ræða, þótti mér rétt að vekja
athygli á þessari fróðlegu og augljósu landslagsmyndun hérna
rétt við bæjardyr höfuðhorgarinnar.
Önnur stórkostlegri (en miður einhlít?) dæmi um tektóníska
landslagsmyndun hér nærlendis eru Langahlíð, Undirhlíðarnar,
Sveifluháls og fleiri hálsar og hrúnir í Reykjanesfjallgarðinum.
Suðurbrún Esjunnar og fjalllendið veslan Bárðardals eru að visu
horstmyndanir á jarðfræðinga visu, en geta þó ekki talizt liorst-
fjöll samkvæmt áðurnefndri skilgreiningu.
FellingafjöII eru ekki til hér á landi, eins og kunnugt er, en
þetta nafn hefur verið nolað um hih mestu fjalllendi jarðarinnar,
t. d. Alpafjöll, Himalajafjöll og Andesfjöll. Eitt einlcenni þessara
fjalllenda er það, að þau liggja á heltum, era fjallgarðar, að visu
oft breiðir og margfaldir, en þó jafnan mörgum sinnum meiri á