Náttúrufræðingurinn - 1967, Page 46

138
N ATTU RU FRÆÐ I N GU RI N N
tók í’yrr upp af Faxaflóa en Suðurlandsundirléndi og sú lyfting
lands úr sjó, sem var afleiðing af léttingu jökulfargsins, hófst fyrr
við Seltjörn en við Þjórsá.
Hlíðardalsskóli
Við gröft fyrir húsgrunnum, leiðslum o. fl. hjá Hlíðardalsskóla
í Ölfusi hefur oftar en einu sinni verið sprengt niður úr þunnum
helluhraunsjaðri, svo að undirlag lians hefur komið í ljós. F.r þar
sums staðar moldarlag undir hrauninu og yfirborð moldarinnar
litað svart af koluðum jurtaleifum. Sigurður Þórarinsson náði þarna
sýnishorni af svarta laginu haustið 1956 og eftirlét mér til að senda
það til aldursákvörðunar í Uppsölum ásamt mínum sýnishornum.
Bæði í þessu og öðrum sýnishornum, sem ég hef séð úr sama
jarðvegslagi, eru jurtaleifarnar muldar í dust og með öllu ókenni-
legar berum augum. Þó tókst Bergþóri Jóhannssyni mosafræðingi
að greina í smásjá mosategundina Mnium punctatum í sýnishorni,
sem Þorleifur Einarsson tók í skurði hjá Hlíðardalsskóla sl. sum-
ar. Þessi mosi er hér algengur á votlendi.
Samkvæmt rannsókn og niðurstöðum Þorleifs Einarssonar hefur
hraunið, sem nú þekur jurtaleifarnar hjá Hlíðardalsskóla, komið
upp í svonefndum Leitagíg suðaustan undir Bláfjöllum á háhrygg
Reykjanesfjallgarðs. Þaðan, telur Þorleifur, að mikið hraun hafi
runnið, ekki aðeins suður af hjá Hlíðardalsskóla og allt til sjávar
í Þorlákshöfn, heldur einnig norður og norðvestur, um Svínahraun,
Lækjarbotna, Rauðhóla og í mjóum taumi niður með Elliðaám
út í Elliðavog i Reykjavík; m. ö. o., hraunið í Þorlákshöfn og
Elliðaárhraun séu eitt og liið sama. Þorleifur gaf því nafnið Leita-
hraun (Þorl. Einarsson 1960).
Hraunið í Þorlákshöfn og hjá Hlíðardalsskóla virðist augljóslega
rétt rakið til upptaka í Leitagíg. En hitt hefur mér virzt helzt til
djarfleg staðhæfing, að Elliðaárhraun sé þar upp komið í sama gosi,
því að á hinni löngu leið þaðan út í Faxaflóa er það á kafla hulið
um þvert af yngri hraunum, sem kynnu einnig að hylja upptök þess.
Elliðaárhraunið var fyrst hrauna hér á landi (ef ekki á jörðu?)
aldursákvarðað með C14-aðferðinni. Hollenzkur jarðfræðingur, }.
Hospers, sendi mó úr undirlagi þess hjá Elliðaárbrúm til aldurs-
ákvörðunar í Chicago árið 1950 (sbr. Náttúrufr. 1964, bls. 99 og
136). Aldur þess reyndist 5300 ± 340 ár. Þess ber að gæta, að