Náttúrufræðingurinn - 1967, Side 50

142
NÁTTÚRUFRÆÐINGURIN N
() rnólfur Thorlaciris:
Blóð
Öldum saman hafa menn tengt bræðralag og skyldleika við blóð.
í mörgum trúarbrögðum hvílir helgi á þessum rauða viikva, sem
streymir um æðar manna, og ýmislegt í málíari voru bendir til
gamalla skoðana um erfðagildi blóðs, t. d. „blóðblöndun“ eða „vík-
ingablóð", eða um áhrif blóðs á skapferli manna: menn eru sagðir
„blóðheitir" eða „blóðríkir". En þótt þetta hafi reynzt ofmat á
gildi Irlóðs, vona ég, að mönnum leiki enn forvitni á að kynnast
eðli þess og hlutverki.
Blóð og vessi.
Lausleg áætlun gerir ráð fyrir, að í líkama manns séu um 1000
billjónir (1015) fruma. Allar þessar frumur þarfnast ildis og ýmissa
næringarefna til orkuvinnslu og efnasmíða, ennfremur þurfa þær
sífellt að losna við margs konar úrgangsefni, sem verða til við efna-
breytingar innan frumanna — efnaskiptin. Ekki eru allar þessar
frumur heldur eins, og efnaskipti þeirra næsta mismunandi. Mun-
urinn er meðal annars í því fólginn, að sumar gerðir fruma frarn-
leiða efni, sem öðrum frumum — oft allfjarri — eru nauðsynleg.
Því er traust flutningakerfi auðsjáanlega frumskilyrði eðlilegrar
starfsemi líkamans, flutningakerfi, sem sér hverri frumu fyrir nauð-
synjum og losar hana við úrgang.
Þetta flutningakerfi er blóðrásin, senr flytur blóð um óslitna
hringrás til allra hluta líkamans, þar sem skilað er nauðsynlegum
efnum, en úrgangurinn tekinn upp og fluttur til líffæra, er losa
líkamann við hann eða gera óvirkan. En þótt blóðrásin sé harla
þéttslungin og marggreind, eru háræðar hennar sarnt ekki í snert-
ingu við nema lítinn hluta af frumum líkamans. Síðasta spölinn
til frumanna og frá þeim fara efnin leyst í vökva utan æðakerfisins,
í vessa eða lýmfu.
Vessinn er tær vökvi, sem leikur um frumurnar. Milli þeirra
og vessans síast næringar- og úrgangsefni. Ekki er vessinn kyrr-
stæður, heldur leitar nokkur hluti hans sífellt inn í örsmáar vessa-