Náttúrufræðingurinn - 1967, Qupperneq 54

]46
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
til framleiðslu uýs blóðrauða eða annarra lífrænna eggjahvítusam-
banda.
Venjulega fara eyðing og endurnýjun rauðra blóðkorna fram
jafnhratt, svo að íjöfdi þeirra í blóði helzt svipaður. En eftir blóð-
missi örvast framleiðsla blóðkornanna í beinmerg, unz réttu magni
er á ný náð. Stöku sinnum taka þá til starfa myndunarstöðvar í
milta og lifur, sem annars hætta framleiðslu rauðra blóðkorna
skömmu eftir fæðingu. Sömuleiðis örvast: blóðkornaframleiðslan, ef
eðlilegur fjöldi rauðra blóðkorna nægir ekki til að sjá líkamanum
fyrir ildi, svo sem ef menn flytjast til háfjallasvæða, þar sem ioftið
er þynnra en á láglendi. Ef háfjöll eru klilin hratt, svo sem í
Everestferðum, þar sem ekki viðrar til mannlífs nema örstuttan
tíma í senn, hefur likaminn ekki við að auka blóðkornamagnið, svo
að menn fá háfjallasýki nema þeir hafi meðferðis ildi til öndunar.
Blóðrauði hefur verið verulega kannaður undanfarið. Nú þekkja
menn efnasamsetningu allmargra afbrigða hlóðrauða, en það er ann-
ars fátítt, þegar um eggjahvítuefni er að ræða. Flestir menn hafa
blóðrauða af gerðinni hemóglóbín-A, sem bindur ildi eðlilega, en
þeir, sem hafa einhverja afbrigðilega gerð blóðrauða, liða af mis-
alvarlegum kvillum, þar sem ildisflutningur um líkamann er ófull-
kominn. Ein þessara blóðrauðagerða, hemóglóbín-S, er allvenjuleg
í negrum, en er einnig þekkt í mönnum á Indlandi, í Grikklandi
og ftalíu. Þessi blóðrauðagerð orsakast af einu tilteknu geni. Þeir
sem erfa þetta gen aðeins frá öðru foreldri, eru sem næst heilbrigð-
ir, enda eru allt að yA blóðrauða þeirra af eðlilegri gerð. Þeir þola
hins vegar hitabeltissjúkdóminn malaríu mun betur en aðrir menn,
þar sem frumdýrin, er valda malaríu og lifa inni í rauðum öl<>ð-
kornum, þrífast ekki á hemóglóbín-S. Menn, sem erfa S-genið frá
báðum foreldrum, hafa eingöngu gallaða blóðrauðann og deyja
oftast í æsku.
Eggjahvítuefni erti gerð úr um 20 mismunandi amínósýrum, sem
raðast saman í langar keðjur, og ræður röðin frumgerð eggjahvít-
unnar. í eggjahvítuhluta blóðrauða eru 4 keðjur í sameindinni, alls
úr um Í500 amínósýruhlekkjum. Á eðlilegum blóðrauða (A) og S-
gerð munar aðeins einni amínósýru, aðeins einn hlekkur af 300
er afbrigðilegur, en ]>að gerir gæfumuninn. í flestum hinum blóð-
rauðaafbrigðunum er líka aðeins ein amínósýra frábrugðin því sem
venjulegt er. Þessi afbrigði erfast eins og hemóglóbín-S.