Náttúrufræðingurinn - 1967, Qupperneq 62

154
N ÁTT Ú RU FRÆÐINGURINN
Um síðustu aldamót uppgötvaði austurrískur læknir, dr. Karl
Landsteiner, að hægt er að ilokka menn í fjóra flokka eftir gerð
blóðs, og blóðgjöf milli flokka er oft varhugaverð. Hann birti
árangur rannsókna sinna árið 1901. Flokkar þessir eru nú kallaðir
A, B, AB og 0 (núll). Orsök þess, er blóðgjöf lánast ekki, er með-
fædd mótefni, sem margir menn hafa í blóðvökva gegn rauðum
blóðkornum annarra. í blóðkornum geta verið tvenns konar efni,
kölluð A og B, sem mótefni eru til gegn. Efnið A er í A-flokks blóð-
kornum, efnið B í B-flokks blóðkornum, en bæði efnin í rauðum
blóðkornum manna af AB-iiokki. 0-flokks blóðkorn eru án beggja
þessara efna. Hins vegar hafa 0-flokks menn mótefni gegn bæði A-
og B-blóðkornum í blóðvökva sínum, A-flokks menn gegn B; í B-
flokks blóðviikva er mótefni gegn A-kornum og í AB-blóði hvorugt
mótefnið, sem vel er. Þegar til dæmis A-flokks blóð er gefið B-
flokks manni, ráðast mótefnin í blóðvökva blóðþega á A-blóðkorn
frá blóðgjafa og hlaða þeim saman í stafla, sem stífla fíngerðar
háræðar hans og valda honum oft bana. Hins vegar verða mótefni
í blóðvökva blóðgjafa sjaldan til að spilla blóðkornum blóðþega,
nema þeim mun meira blóð sé gefið. Stafar þetta kannski af því,
að blóðvökvi blóðgjafa þynnist verulega í líkama blóðþega, svo að
mótefna blóðgjafa gætir ekki. Af þessu leiðir, að 0-flokks rnaður
getur gefið öllum blóð (í blóðkornum hans er hvorki A- né B-
efni), en þolir aðeins blóð eigin flokks. Menn af AB-flokki þola
I) 1 óð allra, þar eð þeir hafa hvorugt mótefnið í blóðvökva; en geta
aðeins gefið blóð mönnum sama flokks. Menn af A- og B-flokki
þola eigin blóðflokk og 0-blóð, en geta gefið eigin íiokks mönnum
og AB. Til öryggis er þess samt jafnan gætt, að blóðgjafi og blóð-
þegi séu af sama blóðflokki.
Uppgötvun Landsteiners olli gerbyltingu í afstöðu manna til
blóðgjal'a. Síðan hafa menn uppgötvað, að hægt er að flokka menn
eftir fjölda annarra blóðflokkakerfa en ABO-kerfi. Hægt er að
skipta öllu mannkyni eftir hverju þessara kerfa, en ekkert blóð-
flokkakerfi er jafnmikilvægt ABO-kerfinu við blóðgjöf. Stafar það
af því, að mótefni gegn þeim efnum, sem aðgreina menn þessara
blóðflokka, myndast sjaldan eða aldrei í mönnum. Hins vegar hafa
J) essi kerfi, ásamt ABO-blóðflokkakerfinu, erfðafræðilega og réttar-
læknisfræðilega þýðingu, |)ví að erfðir margra Jæirra eru þekktar,
svo að J)eim má beita við erfðafræðilega skyldleikakönnun (t. d.