Náttúrufræðingurinn - 1967, Qupperneq 63

NÁTT ÚRUFRÆÐIN GURINN
155
við samanburð þjóða eða kynflokka) og í faðernismálum. Eitt kerfi
kemur þó verulega við sögu auk ABO-flokkanna, þegar bfóð er
gefið, en það er rhesus-kerfið. Er blóðgjafir urðu algengar á þessari
öld, varð stöku sinnum vart mistaka, þótt blóðflokkun skv. ABO-
kerfi hefði verið rétt framkvæmd. Ennfremur kom fyrir, að börn
fæddust með alvarlegan blóðsjúkdóm — voru eða urðu fljótlega
heiðgul og dóu oftast innan skamms, er rauð blóðkorn þeirra hlupu
saman í kekki og leystust upp. Ekki datt víst neinum í hug, að
samband væri þarna á milli, en árið 1940 skýrði Landsteiner ásamt
samstarfsmanni sínum Wiener frá nýju blóðflokkakerfi, sem rekja
mátti bæði þessi fyrirbæri til.
I rauðum blóðkornum flestra manna (um 85% hvítra manna í
V-Evrópu og N-Ameríku) er svo nefnt rhesus-efni, qg teljast þessir
menn til blóðflokks Rh-)-, en hinir (Rh-^-) hafa þetta efni ekki
í blóðkornum sínum. Allir menn geta þegið Rh-^- blóð, en Rh~
menn þola Rh-f- blóð einu sinni (þess vegna uppgötvaðist blóð-
flokkakerfið ekki fyrr). En Rh-þ blóð í líkama Rh-f- manns fram-
kallar myndun mótefnis, sem eyðir Rh-þ blóðkornum, ef maðurinn
fær síðar blóð þess flokks, og verður það oft hans liani. Ónæmi
gegn rhesusefni er sem sagt áunnið — sambærilegt við ónæmi gegn
smitsjúkdómum: menn verða að fá efnið í sig til að mynda mót-
efni gegn því — þar sem ónærni gegn A og B blóðkornum er meðfætt.
Um ungbarnadauðann er það að segja, að mæður barnanna reynd-
ust alltaf rhesus-neikvæðar, en börnin af Rh-j- flokki. Einnig var
venjan, að ekkert yrði að börnum nema móðirin hefði alið nokkur
rhesus-jákvæð börn áður, eða hefði að öðrum kosti fengið Rh-U
blóð einhvern tírna ævinnar. Við þessar aðstæður myndar konan
mótefni gegn rhesusefni barna sinna, þar sem rhesusefnið síast
oft frá fóstri til móður á meðgöngutíma. Mótefnismyndunin eykst
eftir því sem konan gengur með fleiri Rh-þ fóstur, unz magn
mótefnis verður háskalegt börnunum. Ef konan hafði fengið Rh-þ
blóð var að sjálfsögðu mikið mótefnismagn í blóði hennar. Rh-
jákvæð kona getur vitanlega gengið með Rh~ fóstur því að skað-
lausu, þar eð mótefni myndast ekki gegn Rh-f- blóðkornum. Oft
má bjarga börnunum með því að skipta um blóð í þeim nýfæddum.
Bæði A-blóðflokkur og rhesus-flokkarnir skiptast í undirflokka,
sem liafa erfðafræðilega þýðingu, en skipta sjaldan máli við blóð-