Náttúrufræðingurinn - 1994, Blaðsíða 10

frá sér hátíðnihljóð og þegar hljóðið skellur
á einhverri fyrirstöðu, s.s. tré, húsi eða fljúg-
andi dýri, nema þær bergmálið. A þennan
hátt gera þær sér grein fyrir stærð og fjar-
lægð bráðar á flugi og forðast árekstra. Með-
al smáblaka eru hinar einu sönnu blóðsugur,
sem hafa orðið tilefni til fjölmargra hryll-
ingssagna. Olíkt smáblökum eru flestar
stórblökur á ferli á daginn. Þær hafa stór
augu, sjá vel og eru með gott lyktarskyn.
Stórblökur lifa einkum á ávöxtum.
Sá háttur leðurblaka að safnast i stóra
hópa í skúmaskotum er vel þekktur. Þær
velja sér hella, klettaveggi eða skógar-
þykkni en halda einnig til á mannvirkjum,
s.s. í námum, á kirkjuloftum eða íbúðar-
húsum, í sprungum í veggjum eða sérstök-
um kössum sem settir eru upp fyrir þær,
svo dæmi séu tekin. Sumir staðanna hafa
verið notaðir um aldir og geta hýst
milljónir leðurblaka í einu. Frá slíkum
fjölda dýra kemur óhjákvæmilega mikill
úrgangur sem safnast í þykk lög en saurinn
hefur sums staðar verið notaður til áburðar.
Leðurblökur nota þessa samkomustaði til
ýmissa þarfa, t.d. sem svefnstaði á daginn,
til að velja sér maka, sem uppeldisstaði
fyrir ungviði og til vetrardvalar. Sumar
leðurblökutegundir fljúga langar leiðir frá
sumarheimkynnum til vetrardvalarstaða,
eins og fuglar eru betur þekktir fyrir.
Margar leðurblökur eru í dvala yfir vetrar-
tímann en við það hægir á líkams-
starfseminni og þær eru í hálfgerðu móki.
Hgögn
Náttúrufræðistofnun íslands hefur um ára-
tugaskeið safnað og varðveitt gögn um
ýmsa þætti náttúru landsins, þ.á m. flæk-
ingsdýr eins og leðurblökur. Upplýsingar
um sumar leðurblökukomur eru hvergi
skráðar nema þar en stofnuninni hafa auk
þess áskotnast mörg dýranna til varðveislu.
Einnig hefur rituðum heimildum, birtum
og óprentuðum, verið haldið til haga.
Þannig hafa upplýsingar um leðurblöku-
komur smám saman safnast á einn stað og
mynda þessi gögn upplýsingagrunninn sem
greinin er byggð á.
H RITAÐAR HEIMILDIR
Mjög lítið hefur verið ritað um leðurblökur
á íslandi. Yfirlitsritin góðkunnu um hér-
lend spendýr (Bjami Sæmundsson 1932,
Bjami Sæmundsson og Degerböl 1939,
Ámi Einarsson 1980a) fjalla ekkert um
leðurblökur. Óskar Ingimarsson og Þor-
steinn Thorarensen (1988) tæpa á því sem
hefur verið birt, en prentaðar heimildir
gefa engan veginn heilsteypt yfírlit um
komur þessara dýra.
Grein Koopmans og Finns Guðmunds-
sonar (1966) er skilmerkasta heimildin um
þetta efni en þar em raktar leðurblöku-
athuganir sem þeim var kunnugt um. Síðan
hafa þrjár viðbótarathuganir frá því fyrir
1966 komið í leitirnar. Faber (1820) getur
leðurblöku sem fannst í Dýrafirði um 1817
og um 1936 fannst leðurblaka í Rang-
árvallasýslu (Óskar Ólafsson 1982). Eitt
dýr sást í Meðallandi árið 1958 (Ólafur
Hansson 1960) en frumheimildin hefur
ekki fundist þrátt fyrir talsverða leit. Þá
hafa leðurblökur sést hér fímm sinnum
síðan grein Koopmans og Finns var rituð.
Sumum leðurblökuheimsóknum höfðu
verið gerð skil áður (Finnur Guðmundsson
1943, 1944, 1957, Ryberg 1947, Hayman
1959) og Jónas Jakobsson (1964, 1967) tók
saman yfirlit um tengsl veðurfars og
leðurblökukoma.
Krzanowski (1977) kveður Koopman og
Finni hafa yfirsést verk Pennants (1784,
1787a) sem segir leðurblökur finnast
stundum á íslandi. Staðreyndin er hins
vegar sú að þeir slepptu ritum Pennants af
ásettu ráði því Finni þóttu umsagnir hans
um dýraríki landsins ekki nógu trúverðug-
ar (bréf, dagsett 23. nóv. 1965). í ljósi þess
hve leðurblökur hafa sést hér oft, þ.á m.
athugun Fabers frá um 1817, tel ég ekkert
því til fyrirstöðu að álykta að leðurblökur
hafi flækst hingað endrum og eins á liðn-
um öldum, þótt upplýsingar um einstök
atvik séu glataðar.
Pennant nefnir jafnvel ákveðna tegund,
sem heitir á ensku the Common Bat. Samt
er ekki vitað hvaða tegund átt er við því
enska heitið hefur verið notað um mis-