Náttúrufræðingurinn - 1994, Qupperneq 23

ÁHRIF BRENNISTEINS'
OG RYKMENGUNAR
Árið 1975 leit hitaferill norðurhvels út eins
og sjá má á 5. mynd. Hlýnunin sem var svo
áberandi á 2. mynd stöðvaðist greinilega
1940-1950. Miklar vangaveltur voru um
það meðal vísindamanna upp úr 1960
hvemig stæði á því að hlýnun vegna vax-
andi gróðurhúsaáhrifa léti standa á sér.
Töldu sumir ísöld jafnvel yfirvofandi. Á
seinni árum hefúr athygli manna beinst að
áhrifum brennisteinssambanda og ryks í
andrúmsloftinu sem skýringu á þessu.
Þetta hvort tveggja dregur úr gróðurhúsa-
áhrifum. Aukin gróðurhúsaáhrif eru
gjarnan tilgreind sem orkuflæði í eining-
unni W/m2 (wött á fermetra). Tvöföldun á
styrk C02 (eða ígildi hennar) er talin
jafngilda nærri 4 W/m2. Til samanburðar er
meðalinngeislun sólar á jörðina um 340 W/
m2. Reiknast mönnum til að staðbundið
yfir mestu iðnaðarsvæðum jarðar geti
brennisteinssambönd dregið úr inngeislun
sem nemur meiru en 1 W/m2. Rykmengun
af mannavöldum en ekki síður frá eldgos-
um getur einnig haft kælandi áhrif. Ekki er
búist við því að brennisteins- eða ryk-
mengun af mannavöldum fari umtalsvert
vaxandi á næstu áratugum. Því er talið
ólíklegt að þessi kælandi áhrif muni halda
hlýnun af völdum gróðurhúsaáhrifa í
skefjum svo neinu nemur hér eftir.
VEÐURFARSBREYTINGAR
I meira en 150 ár hefur verið vitað að
jökulskeið hafa öðru hverju gengið yfír
norðurhvel jarðar og að á þessum jökul-
skeiðum hefur veðurfar verið allt annað og
verra á norðurslóðum en nú er. Þótt menn
hafi svo lengi haft órækar sannanir fyrir
miklunt loftslagsbreytingum eru ekki
nema milli 20 og 30 ár síðan rannsóknir á
borkjömum úr jöklum Grænlands og
Suðurskautslandsins, sem og djúpsjávar-
kjörnum og setlagakjörnum úr mýrum og
vötnum, gerðu mönnum kleift að meta
hitasveiflurnar í tölum. Skemmst er frá því
að segja að rannsóknir þessar hafa að
mörgu leyti gefíð nýja sýn á veðurfarssögu
þessa yngsta hluta jarðsögunnar.
Breytingar allar virðast hafa verið miklu
sneggri en áður hafði verið talið og því
hefur þurft að leita nýrra skýringa á
orsökum loftslagsbreytinga. Iskjarnarnir
hafa einnig gert það mögulegt að nálgast
6. mynd. Hiti og styrkur C02 síðustu
160.000 árin samk\’cemt mœlingum á ís-
kjarna við Vostok á Suðurskautslandinu
(Raynaud o.fl.1993).
efnasamsetningu andrúmsloftsins á ísöld
og hefur ýmislegt mjög óvænt komið í ljós.
M.a. reynist rykmengun í gufuhvolfinu
hafa verið mjög mikil á jökulskeiðum og
hallast flestir að því að mun vindasamara
hafí verið á jökulskeiðum og meira ryk því
borist upp í loftið. Rykmengunin er talin
hafa aukið kulda jökulskeiðanna.
■ SVEIFLUR í STYRK
KOLDÍOXÍÐS
Mælingar á ískjörnum hafa leitt í ljós að
styrkur C02 hefur sveiflast mikið milli
hlýskeiða og kuldaskeiða a.m.k. síðustu
160.000 árin. Á 6. mynd má sjá að saga
hitafars við Vostokstöðina á Suðurskauts-
landinu fellur ótrúlega vel að breytingum á
17