Samvinnan - 01.12.1949, Side 17

væri traustur væri hitt þó mikilvæg-
ara, að þjóðin hefði traust á stjórnar-
fyrirkomulaginu. Það þrennt, sem
hann taldi mikilvægast í stjórnarfari
eins ríkis, var traustur fjárhagur, næg-
ur herafli og tiltrú þjóðarinnar. En af
þessu þrennu væri traust þjóðarinnar
mikilvægast, „því að ef þjóðin ber ekki
traust til stjórnarvaldanna, geta þau
ekki staðizt," sagði hann.
Landstjórn, sem vildi vinna traust
þjóðarinnar, sagði hann að þyrfti að
vera skipuð hæfum mönnum, sem af
einlægum huga vildu vinna að hag-
sæld heildarinnar og hefðu þá eigin-
leika til að bera, að aðrir bæru virð-
ingu fyrir þeim. Hann sagði við þjóð-
höfðingja í fæðingarríki sínu: „Að
ríkja er að vera réttlátur. Ef þú, sem
þjóðhöfðingi, ert réttlátur, hver dirf-
ist þá að haga sér á annan veg?“ Þetta
er mjög áþekkt því, sem Thomas Jeff-
erson sagði: „Listin að stjórna er fólg-
in í þeirri list, að vera heiðarlegur.“
Þegar Konfúsíus átti í baráttu
sinni við höfðingjana, breytti hann
þýðingu orðsins gentlemaður (á kín-
versku: chún tzu). Fram að þeim tíma
hafði orðið því nær eingöngu verið
notað um menn af tignum ættum.
Konfúsíus notaði það um menn með
háar hugsjónir og göfugt hugarfar.
Hann hélt því fram, að sérhver maður
gæti orðið gentlemaður, en enginn
(hversu tiginborinn sem hann var)
væri sannur gentlemaður, ef hann hag-
aði sér ekki sem slíkur. Hann taldi
það vera hlutverk æðri menntunar að
framleiða gentlemenn.
Með þessu er ekki átt við, að hann
hafi í viljað takmarka möguleika
manna til þess að leita sér menntun-
ar. Hann hélt því þvert á móti fxam,
að allir ættu að njóta einhverrar
menntunai', jafnvel í heimspeki. Hann
vildi ekki viðurkenna, að hinn auð-
ugi og ættgöfugi hefði nokkru meiri
(eða minni) arfgengan rétt til mennt-
unar en hinn fátækasti bóndi, og
lagði til, að öllum, sem hæfileika
hefðu til, væri gefinn kostur á að afla
sér hennar. Hann hélt því fram, að
í fræðslumálum ætti ekki að eiga sér
stað nein stéttaskipting, og kvaðst
aldrei hafa vísað á bug áhugasömum
lærisveini, hversu fátækur, sem hann
var.
Markmið hans með menntuninni
var, að skapa menn með einbeitta
skapgerð, sem væru samhæfðir um-
heiminum og færir um að mæta þeim
erfiðleikum, sem aðstæðurnar legðu
þeim á herðar, menn, sem kynnu að
njóta lífsins sjálfir á réttan hátt og
væru helgaðir þeiiri köllun að vinna
að velferð annarra.
Konfúsíus fann ráð til að leysa það
vandamál, sem er ef til vill hið erfið-
asta í lýðræðisríki. Til skjótra og ör-
uggra framkvæmda undir lýðræðis-
stjórn þarf meiri hluta fylgi borgar-
anna, en ekki er hægt, nema ganga í
berhögg við lýðræðishugsjónina, að
knýja fram samþykki þeirra. Lausn
Konfúsíusar var svipuð og nú er við-
liöfð, þ. e., að fresta ákvörðun um þá
þætti framkvæmdanna, sem rnestur
styrr stendur um, en leggja áherzlu á
þær framkvæmdir, sem hafa nægilegt
fylgi, og bíða átekta. „Hlustaðu vel,
legðu til hliðar það, sem vafasamt ei',
og ræddu með skynsamlegri varfæini
um hitt,“ sagði hann. „Skoðaðu vand-
lega, frestaðu ákvörðun um það, sem
ekki er vel ljóst, og framkvæmdu með
varúð það, sem þú telur skynsamlegt."
Af ýmsu má telja víst, að Konfúsíus
hafi verið trúhneigður maður, að svo
miklu leyti, sem hann vonaði, að ein-
hversstaðar í alheiminum væri máttur,
sem framfylgdi réttlætinu. Hins vegar
leitaðist hann við að finna heimspeki-
kerfi sínu hlutlægari og ákveðnari
undii'stöðu en þessa von. Hann reyndi
að mynda siðakerfi, sem byggðistáeðli
mannsins sem félagslegrar veru og
færi lítið sem ekkert í bága við arf-
geng trúarbrögð, án þess að vera háð
þeim í neinu.
Þetta, að aðgreina siðalögmálið frá
háspekinni, var að líkindum eitt mesta
afrek Konfúsíusar. Þessi aðgreining
veitti siðakenningum hans lífsmögu-
leika samtímis því, sem hinar fornu
trúarskoðanir tóku miklum bievtina-
/ i_/
um. Og jafnvel efasemdamennirnir
gátu viðurkennt siðferðiskenningar
hans, sem voru þannig fram settar, að
þær gerðu mönnum með frábrugðnar
trúarskoðanir fært að lifa og vinna
saman.
Á meðan Konfúsíus lifði, voru áhrif
hans næsta lítil. Að honum látnum
tók áhrifa kenninga hans að gæta
meira og meira, en það var ekki fyrr
en á annairi öld e. Kr., sem þær urðti
voldugar með þjóðinni. Árið 221 f. Kr.
var Kína einræðisríki með leynilög-
íæglu og skoðanakúgun, og þá var
gerð tilraun til að bæla niður kenn-
ingar Konfúsíusar, á þeinx grundvelli,
að þær væru spillandi og gagnbylting-
arkenndar. Konfúsíanar tóku viikan
þátt í uppreisn þeirri, sem brauzt út
þrettán árum síðar, og beinn afkom-
andi Konfúsíusar í áttunda lið, varð
einn af fyrstu píslarvottunum. Bylt-
ingin heppnaðist og Han-konungsætt-
in tók við völduxn.
Á stjórnarárum Han-ættarinnar
voru réttindi hins ættborna höfðingja-
aðals raunverulega afnumin um aldur
og ævi. Stjórnskipaninni var þá í höf-
uðatriðum komið í það form, senx
liélzt allt þar til að lýðveldið var
stofnað, 1912. í þessari endurskipan
á stjórnarháttunx Kínaveldis vorxx
áhrif frá kenningum Konfúsíusar
mjög áberandi.
Sumum kenningum Konfúsíusar
hefur verið rangsnúið, og svo langt
liefur verið gengið á þeirri braut, að
einræðisharðstjórar hafa notað þær sér
til framdráttar. Engu að síður hefir
enginn einn maður haft jafn mikil
áhrif á kínverskt stjórnarfar síðustu
tvö þúsund árin og Konfúsíus. í því
sambandi hefir það vafalaust verið
mikilvægt, að áhangendur kenninga
hans voru einmitt þeir menn, sem
lögðu stund á bóklega nxenntun og
gerðust kennarar. Síðan í upphafi
kristindóms hefir þekkingar á fræðum
Konfúsíusar verið krafizt af öllunx
sem sóttu unx opinber embætti í Kína.
í tvö þúsund ár hefir bókstaflega
hver einasti menntaður Kínverji þaul-
lesið spakmæli Konfúsíusar. Jafnvel
ómenntaðir Kínverjar kunna mörg af
spakmælum hans. Þau eru komin inn
í kínvei'skt talmál og orðin lxluti af
kínversku hugarfari.
Amerískur læi'dómsmaður lxélt því
fram 1938, að fræði Konfúsíusar væm
enn í dag mesta andlega stórveldið í
Kína. Nú á síðari ái'um hefir frægur,
vinstri sinnaður, kínveiskur lærdóms-
maður, gefið út ritgei'ð, þar sem hann
lýsir Konfúsíusi sem manni, er hafi
ekki einungis liaft byltingakenndar
skoðanir, heldur einnig stuðlað að
vopnaðri uppreisn af hálfu alþýðunn-
ar. Á þessum grundvelli lxalda margir
kínverskir kommúnistar því fram, að
Konfúsíus sé einskonar andlegur for-
faðir hreyfingar þeirra. ,
Áhrif Konfúsíusar hafa ekki tak-
17