Samvinnan - 01.12.1949, Qupperneq 50

Söluskaflarnir í Bandaríkjunum
Eftir Hannes Jónsson félagsfrœðing
RÁTT fyrii' alla gjaldeyrisörðug-
leikana hef eg aldrei séð landa
koma svo til Bandaríkjanna, að hann
eyði ekki töluverðum tíma og pening-
um í stóru verzlununum vestra nokkra
fyrstu daga sína í Ameríku. Hann
finnur sig knúðan til þess að kaupa
eitthvað af því fjölbreytta vöruúrvali,
sem jafnan er á boðstólum í gósen-
landinu, en skortur er á heima á
Fróni. Sölubúðir eins og Macy’s
Gimble’s, Montgomery Ward, Sears
Robuck og fleiri slíkar eru jafnvel
ofar á blaði hans en vinsælar ferða-
mannastaðir, svo sem Empireturninn,
Listasafnið á Fimmtu götu, Metropoli-
tan-óperuhúsið og ýmsir frægir nætur-
klúbbar við og nærri Times-torginu.
Kynnist skattafyrirkomulaginu.
Það er einmitt vegna þessarar sólgni
landans í bandarísku sölubúðirnar, að
hann lærir fljótt ýmislegt um skatta-
fyrirkomulagið vestra. Þetta stafar af
því, að næstum hver og ein einasta
verzlun í Bandaríkjunum er eins kon-
ar tollinnheimtustofnun.
Segjum að við séum stödd í Raleigh,
höfuðborginni í Norður Karolína. Við
förum inn í Sears Robuck og kaupum
föt, skó, tannkrem og tannbursta.
„Hvað kostar þetta?“ spyrjum við.
„Sextíu og fimrn dollara,“ svarar af-
greiðslumaðurinn.
Við tökum 65 dollara upp úr vesk-
inu og látum þá á búðarborðið með
mikilli eftirsjón.
Nú höldum við að viðskiptin séu
úti og strunsum af stað út úr verzlun-
inni. En búðarþjónninn er ekki alveg
á því, að viðskiptunum sé lokið svo
hann kallar á eftir okkur:
„Augnablik. Þér eigið eftir að borga
söluskattinn."
Hvað er söluskatturmn?
„Söluskattinn? Hvað er nú það?“
spyrjum við forviða.
„Það er ríkisskattur, sem allir verða
að borga af verzlunarvörunum,“ svar-
ar búðarþjónninn með afsökunarbrosi.
Eftir nokkrar umræður um málið
vitum við, að þessum skatti er þannig
fyrir komið, að kaupmenn innheimta
hann fyrir ríkið. Þeir innheimta 3%
af skattskyldri umsetningu sinni mán-
aðarlega.
Bandaríkjamenn liafa þannig gert
kaupmenn sína og kaupfélagsstjóra
að eins konar skattinnheimtumönn-
um. Þeir gefa ríkinu mánaðaryfirlit
yfir verzlunarveltu skattskyldra vara
og senda 3% af söluupphæðinni með
yfirlitinu. Þessi 3% er andvirði sölu-
skattsins, sem kaupmenn og kaupfé-
lagsstjórar hafa innheimt fyrir ríkið.
Lúxusvöru-söluskattur.
Þrjú prócent söluskatturinn er nær
eingöngu lagður á nauðsynjavörur.
Þessi skattur rennur til einstakra ríkja
innan Bandaríkjanna.
Annar söluskattur við lýði í Banda-
ríkjunum er lúxusvöru-söluskattur-
inn. Þessi skattur er oft 25% og renn-
ur ekki til einstakra ríkja, heldur til
heildar þjóðarbúsins, þ. e. til allra 48
ríkjanna sem þjóðarheildar. Þessi
skattur er lagður á allar glysvörur og
aðrar vörur sem teljast lúxusvörur.
Kaupmenn og kaupfélög innheimta
lúxusvöruskattinn á sama liátt og
þeir innheimta ríkissöluskattinn. Við-
skiptavinirnir greiða 25% álag á
búðarsöluverðið, en kaupmenn og
kaupfélagsstjórar senda upphæðina
Af þessu yfirliti sjáum við, að sölu-
skatturinn er að jafnaði um 30% af
skatta- og tolltekjum ríkisins. Hitt er
svo ekki eins augljóst fyrr en að er gáð,
að þessi skattur hefur átt sinn þátt í
að halda dýrtíðinni niðri í Bandaríkj-
unum.
mánaðarlega með söluyfirliti til við-
komandi ríkisstofnunar.
Fá enga þóknun.
Kaupmennirnir og kaupfélögin,
sem innheimta söluskattana fyrir rík-
ið, fá enga þóknun fyrir starf sitt. Það
er litið svo á, að skattheimtan sé þýð-
ingarmikið þegnskyldustarf, unnið af
verzlunarstéttinni án þess þó, að það
hafi nein bein útgjöld í för með sér
fyrir kaupmenn og kaupfélög. Menn
segja sem svo að það muni verzlunar-
manninn engu, að bæta 3% og 25%
söluskatti við hverja söluupphæð og
afhenda ríkinu síðan upphæðina um
hver mánaðamót.
Ríkissöluskatta-fyrirkomulagið var
fyrst tekið upp í Bandaríkjunum árið
1933. Það vakti þegar mikla athygli
og mörg ríki fóru að innheimta sölu-
skatt strax á fyrsta ári hans. Önnur
ríki hinkruðu við og vildu sjá hvernig
fyrirkomulagið reyndist í framkvæmd-
inni. Nú hafa 40 af 48 ríkjum Banda-
ríkjanna tekið þetta fyrirkomulag
upp. Sum ríkin leggja 1% skatt, önn-
ur 3% skatt og ennþá önnur hærri
eða lægri ríkissöluskatta á ýmsa nauð-
synjavöruflokka.
Þýðingarmikil tekjulind.
Ríkissöluskatturinn er ein af þýð-
ingarmestu tekjulindum einstakra
ríkja. T. d. hefur söluskatturinn aldrei
verið lægri en 24% af heildartekjum
Norður-Karolína ríkisins, og árið 1936
fór hann upp í 33.6% af öllum tekjum
ríkisins.
Eftarfarandi tafla sýnir greinlega
þýðingu söluskattsins fyrir fjárhags-
afkomu Norður-Karolínu:
Hvernig söluskatturinn verkar
á dýrtíðina.
Hér á íslandi er sá siður við lýði,
að legga háa vörutolla á allar vörur.
Þessir vörutollar leggjast á verðlagið.
Dýrtíðarvísitalan hækkar, kaupgjaldið
hækkar og útgjöld ríkisins hækka, svo
(Fratnhald á bls. 60)
Hlutur söluskattsins i tolla- og skattatekjum Norður-Karólínu:
Samanlagðar tolla- og skattatekjur 1934: 1936: 1948:
Norður-Karólínu ................... $22.974.571 $30.285.844 $90,453,171
Þar af söluskattur................. $ 6.011.700 $10.181.373 $26.554.843
% söluskattsins af öllum tolla- og
skattatekjum ríkisins ................ 26.4% 33.6% 29.4%
50