Samvinnan - 01.10.1969, Blaðsíða 30

Sigurður A. Magnússon:
Aödragandinn
Hinn 13. marz 1964 sendu
sextíu nafnkunnir fslendingar Al-
þingi eftirfarandi áskorun:
Vér undirritaðir alþingiskjós-
endur teljum á ýmsan hátt var-
hugavert, auk þess sem það er
vansœmandi fyrir fslendinga sem
sjálfstœða menningarþjóð, að
heimila einni erlendri þjóð að
reka hér á landi sjónvarpsstöð,
er nái til meirihluta landsmanna.
Með stofnun og rekstri íslenzks
sjónvarps teljum vér, að ráðizt
sé í svo fjárfrekt og vandasamt
fyrirtœki með örfámennri þjóð,
að nauðsynlegt sé, að það mál
fái þróazt í samrœmi við vilja og
getu þjóðarinnar, án þess að knúið
sé fram með óeðlilegum hœtti.
Af framangreindum ástœðum
viljum vér hér með skora á hátt-
virt Alþingi að hlutast til um,
að heimild til rekstrar erlendrar
sjónvarpsstöðvar á Keflavíkur-
flugvelli sé nú þegar bundin því
skilyrði, að sjónvarp þaðan verði
takmarkað við herstöðina eina.
Undir þessa áskorun rituðu
margir helztu rithöfundar lands-
ins, prófessorar úr öllum deildum
Háskóla íslands, forvígismenn
fræðslumála og skólastjórar æðri
skóla, biskupinn yfir íslandi og
vígslubiskupinn í Reykjavík, for-
stjórar allra helztu menningar-
stofnana landsins (nema Vil-
hjálmur Þ. Gíslason útvarpsstjóri
og Ármann Snævarr háskóla-
rektor), formenn ýmissa fjöl-
mennra samtaka, svosem Stétt-
arsambands bænda, Búnaðarfé-
lags íslands, Sjómannasam-
bands íslands, Kvenfélagasam-
bands íslands, Kvenréttindafé-
lags íslands, Landssambands ís-
lenzkra verzlunarmanna, Banda-
lags íslenzkra listamanna, Lækna-
félags íslands, Bóksalafélags ís-
lands, ásamt sambandsstjóra Ung-
mennafélags íslands, stórtemplar
og formönnum Sambands ungra
jafnaðarmanna, Sambands ungra
framsóknarmanna og Heimdallar,
félags ungra sjálfstæðismanna.
Augljóst er, að undirskrifend-
ur áskorunarinnar komu fram
sem einstaklingar, en ekki í emb-
ættisnafni né fyrir hönd stofn-
ana þeirra eða samtaka sem þeir
störfuðu fyrir, en hitt er jafn-
ljóst, að þeir voru meðal undir-
skrifenda vegna þeirra ábyrgðar-
starfa sem þeim höfðu verið fal-
in af þjóðfélaginu eða samherj-
um sínum.
Að áskoruninni stóðu menn úr
þeim þremur stjórnmálaflokkum
sem stutt hafa aðild íslands að
Atlantshafsbandalaginu, og svo
utanflokksmenn. Til að koma í
veg fyrir að óheiðarlegir stjórn-
málamenn og leigupennar þeirra
á dagblöðunum gætu komið
kommúnistastimplinum á sextíu-
menningana, var afráðið að hafa
ekki flokksmenn eða yfirlýsta
stuðningsmenn Alþýðubandalags-
ins meðal undirskrifenda, og var
það einungis gert til að komast
hjá hinu alkunna moldviðri póli-
tískra æsingamanna, ekki vegna
þess að stuðningur Alþýðubanda-
lagsins við málstaðinn væri van-
metinn, enda öllum landsmönn-
um augljós.
Áskorun sextíumenninganna
var liður í víðtækum mótmælum
gegn þeirri ósvinnu að veita
voldugasta stórveldi veraldar ein-
okunaraðstöðu til að beita stór-
virkasta áróðurstæki samtímans
óhindrað í íslenzkri menningar-
helgi. Jafnframt var bent á þau
óeðlilegu tengsl sem voru milli
óheftrar útbreiðslu hins erlenda
sjónvarps í landinu og væntan-
legs íslenzks sjónvarps. Urðu þau
tengsl enn ljósari nokkru síðar,
þegar Alþingi samþykkti vorið
1964 með atkvæðum allra þing-
manna nema þriggja (Alfreðs
Gíslasonar, Gils Guðmundssonar
og Hermanns Jónassonar) að
verja tekjum af sölu sjónvarps-
tækja til að koma á fót íslenzku
sjónvarpi, ánþess fyrir lægi
formleg ákvörðun um stofnun
innlends sjónvarps. Þannig varð
Keflavíkursjónvarpið bein fjár-
hagsleg forsenda íslenzks sjón-
varps. Tengslin milli dátasjón-
varpsins og baráttu kappsfullra
íslenzkra aðilja fyrir innlendu
sjónvarpi gátu varla orðið aug-
ljósari — eða smánarlegri.
Þegar hér var komið hafði
farið fram stórfelld sala á óskráð-
um sjónvarpsviðtækjum, meðal
annars á vegum Sölunefndar
setuliðseigna, sem var að sjálf-
sögðu skýlaust og freklegt brot
á þágildandi lögum um Viðtækja-
verzlun ríkisins. Er ekki ofmælt,
að Ríkisútvarpið hafi afsalað sér
lögboðnum rétti og vanrækt lög-
boðnar skyldur með því að láta
sölu sjónvarpstækja og útbreiðslu
hins erlenda sjónvarps í landinu
afskiptalausa.
Undanhaldið hefst
Saga sjónvarpsmálsins í heild
er einhver ömurlegasti vitnis-
burður sem völ er á um sofanda-
hátt, fáfræði, blekkingar og und-
irlægjuhátt íslenzkra valdamanna
í viðkvæmu og afdrifaríku þjóð-
ernismáli.
Saga undanhaldsins hófst að
vísu miklu fyrr með Keflavíkur-
útvarpinu. í nóvember 1951 hóf
setuliðið á Keflavíkurflugvelli
útvarpsstarfsemi án leyfis inn-
lendra stjórnvalda. í febrúar
1952 fól menntamálaráðherra út-
varpsstjóra að veita Bandaríkja-
mönnum formlegt leyfi til út-
varpssendinganna. Þessi fyrir-
mæli ítrekaði menntamálaráð-
herra í marz, og loks 1. maí 1952
var leyfisbréfið gefið út. Með
bréfi þessu veitti Ríkisútvarpið
setuliðinu leyfi til að starfrækja
eigin útvarpsstöð með vissum
tilgreindum skilyrðum. Væru þau
skilyrði ekki uppfyllt að dómi
Ríkisútvarpsins, mátti afturkalla
leyfið fyrirvaralaust, ella með
mánaðar fyrirvara. í dagskrá
þessa útvarps skyldi eingöngu
fjallað um efni sem snerti setu-
liðið sjálft. Engan pólitískan á-
róður mátti hafa þar í frammi,
cg fyllsta hlutleysis skyldi gætt í
öilum greinum. Auglýsingar og
tilkynningar voru bannaðar í
þessu útvarpi aðrar en þær er
vörðuðu hernaðaraðgerðir og ör-
yggi setuliðsins. Höfuðskilyrði
fyrir leyfisveitingunni var þó
það, að hið erlenda útvarp kæmi
á engan hátt inná áhugasvið og
verksvið Ríkisútvarpsins — með
öðrum orðum að það höfðaði
ekki til íslenzkra hlustenda. Öll
þessi skilyrði hafa meira og
minna verið virt að vettugi af
bandarísku herstjórninni án
nokkurra beinna eða óbeinna að-
gerða íslenzkra stjórnvalda. Und-
anhaldið var hafið af fullum
krafti fyrir nálega tveimur ára-
tugum.
Alþingi hafði ekki önnur af-
skipti af Keflavíkurútvarpinu en
þau, að 22. nóvember 1951 og 7.
október 1952 báru þeir Einar
Olgeirsson og Jónas Árnason
fram þingsályktunai'tillögur um
stöðvun litvarpsstöðvar á Kefla-
víkurflugvelli. Fyrri tillagan var
aldrei tekin á dagskrá, en sú
seinni var rædd í sameinuðu
þingi 22. október 1952. í sam-
einuðu þingi 14. október 1953
kom fram þingsályktunartillaga
um uppsögn herverndarsamn-
ingsins við Bandaríkin, borin
fi-am af Bergi Sigurbjörnssyni
og Gils Guðmundssyni. Var í til-
lögunni meðal annars gert ráð
fyrir, að Alþingi fæli ríkisstjórn-
inni að stöðva þegar rekstur út-
varpsstöðvarinnar á Keflavíkur-
flugvelli. Útvarpsumræður urðu
um tillöguna, en enginn ræðu-
manna minntist á útvarpsmálið.
Leyfi veitt fyrir lítilli stöð
Hinn 7. marz 1955 var setulið-
inu veitt formlegt leyfi til að
reka sjónvarpsstöð á Keflavíkur-
flugvelli á þeim forsendum, að
sjónvarpið mundi draga úr ferð-
um hermanna útfyrir herstöðina.
Leyfið var veitt af póst- og síma-
málastjóra, eftir að hann hafði
haft samráð við Ríkisútvai'pið,
sem lögum samkvæmt hefur
einkaleyfi á sjónvarpssendingum
hérlendis, og fengið heimild ut-
anríkisráðherra, sem fer með
málefni herstöðvarinnar.
Á þessu skeiði fóru Sjálfstæð-
isflokkurinn og Framsóknar-
flokkurinn með völd, en utan-
ríkisráðherra var dr. Kristinn
Guðmundsson. í leyfisbréfinu
er tekið fram, að bandaríska her-
liðinu sé „í bili, og þangað til
annað verður því tilkynnt, veitt
heimild til að framkvæma til-
raunasjónvarpssendingar.“ Það
skilyrði var sett fyrir leyfisveit-
ingunni, að styrkleiki stöðvarinn-
ar yi'ði ekki meiri en 50 vött og
sendingum yrði ekki beint til
Reykjavíkur, heldur yrði hring-
30