Samvinnan - 01.10.1969, Blaðsíða 43

Nú mætti kannski ætla, að íslenzkir myndlistarmenn hefðu gert
sér grein fyrir því, að þeir séu að þjóna ákveðnum hagsmunahópum
með vinnu sinni, en svo er þó ekki að sjá. í Morgunblaðinu í dag
(7. sept.) skrifar Bragi Ásgeirsson dæmigerða grein um sýningu
Einars Þorlákssonar. Honum verður þar tíðrætt um tækni Einars,
enda er sú aðferð vinsæl og gagnleg, þegar sneiða þarf hjá málefna-
legri meðferð: „Pasteltæknin er sígild aðferð og mjög vandmeðfarin,
þótt auðvelt muni að ná laglegri útkomu í henni vegna fegurðar
litanna". Hvað Bragi meinar með laglegri útkomu er auðvitað
smekksatriði, en smekkurinn er einmitt eini gæðamatsgrundvöllur-
inn, sem hægt er að meta skreytilist á. Að pastellitir séu fallegir
mundi mörgum þykja undarleg fullyrðing, sem að öllum líkindum
byggist einnig á persónulegum smekk gagnrýnandans. Bragi leiðir
hjá sér að geta þess, hvort viðkomandi listamaður hafi eitthvað að
segja fólki, sem hann hengir upp myndir sínar fyrir, en minnist
hinsvegar á Degas: „Margir munu kannast við hinar frægu myndir
Edgar Degas (1834—1917) af ballettdansmeyjum, sem hann út-
færði í þessari tækni og að nokkru með ívafi olíulita, en þær myndir
eru með þeim verðmestu á myndlistarmarkaðinum í dag“. Eftir
þessu að dæma virðast verðleikar Degas liggja í tækninni og frama
hans, löngu framliðins, á myndlistarmarkaðinum í dag. Hvorugt var
hinsvegar aðalatriði fyrir Degas, myndlistarmarkaðurinn eða tæknin.
Degas braut hefðir hinnar frönsku salonlistar með því að mála lág-
stéttarfólk, skemmtikrafta og drykkjufólk, með nýju raunsæi, sem
áður var óhugsandi í listasölum Parísarborgar.
Frönsk stofulist sem fellur undir opinbera framúrstefnu í málaralist.
íslenzk stofulist. Málverk eftir Matthías, til sölu í Rammagerðinni.
Síðan segir Bragi, að Einari sé alvara með þessari vinnu sinni,
„hann skírskotar ekki til grynnri kennda eða stundargamans, sem
vænlegra er til vinsælda". Bragi lætur hinsvegar hjá líða að geta
þess, til hvers málarinn skírskotar, en ætla má að það séu dýpri
kenndir og varanlegra gaman. En hver er mælikvarði Braga Ásgeirs-
sonar á kenndir og gaman?
Hér á landi hefur um árabil verið rígur á milli þeirra málara,
er mála myndir af íslenzku landslagi í sérstökum íslenzkum stíl, og
þeirra sem mála „abstrakt", oft að franskri fyrirmynd. Þessir tveir
hópar málara hafa einnig skapað sér tvennskonar markað. Annars-
vegar þá sem fara í Rammagerðina og kaupa sér ódýra landslags-
mynd eftir Matthías á stofuvegginn, hinsvegar þá, sem fara á sýn-
ingu í Unuhúsi og kaupa dýra mynd eftir Valtý. Þeir, sem fara í
Rammagerðina, hafa ekki vit á myndlist að áliti hinna (sem gjarnan
tala um að það þurfi að koma listinni til fólksins). f reyndinni get
ég samt ekki séð, að um verulegan gæðamun sé að ræða hjá þessum
tveim málurum, svo að dæmi séu tekin. Ég sé ekki betur en að verk
beggja séu endurómun skreytilistar, sem skírskotar til tvennskonar
tíma. Annar málarinn hefur hinsvegar hlotið opinbera viðurkenn-
ingu og verið einn mikilvirkasti listgagnrýnandi Morgunblaðsins um
árabil; hinn hefur aftur á móti haft hljótt um sig og málað myndir
til stofuskrauts handa fólki, sem lítil fjárráð hefur. Dýrari myndin
verður hinsvegar einhverskonar aðgöngumiði að hópi betri borgara,
en mynd eftir Matthías á stofuvegg þykir bera vott um smekkleysi
og menntunarskort.
Hvað Bragi Ásgeirsson á við með „grynnri kenndum og stundar-
gamni", sem svo vænleg eru til vinsælda. er mér ekki enn ljóst,
en það skyldu þó ekki vera kenndir þess fólks, sem þykir það óþarfi
að greiða stórfé fyrir stofuskraut og fer heldur í Rammagerðina og
kaupir sér þar Þingvallamynd til stundargamans?
Að skrifa myndlistargagnrýni hlýtur að hafa í för með sér að
tekin sé pólitísk afstaða. Hugmyndaheimur og hugtakaval íslenzkra
myndlistargagnrýnenda eru mótuð af algeru hlutleysi gagnvart því
sem um er rætt. Augunum er lokað fyrir öllum þeim andstæðum
og þversögnum, sem þjóðfélag okkar er svo fullt af. en talað er um
fallega liti, laglega útkomu, myndrænu, vald á formi og litum,
skólun, tækni o. s. frv., allt hlutlaus orð, sem gera gagnrýnandanum
kleift að hlaupa frá verki sínu án þess að hafa fjallað um meiningu
eða tilgang þess, sem um er rætt. Orð þessi eru hinsvegar nauðsyn-
leg ráðandi þjóðfélagskerfi til að breiða yfir möguleika til breytinga,
möguleika til annarrar hugsunar, sem gæti verið kerfinu hættuleg.
Það er brýn nauðsyn að brjóta þennan meiningarlausa hugmynda-
ramma, sem villt hefur íslendingum sýn á þeim möguleikum, sem
jafnvel myndlistin getur haft til að losa fólk undan klafa skoðana-
einokunar fjölmiðla. Við höfum okkar Springer að berjast gegn ekki
síður en Þjóðverjar. Og þótt mvndlistargagnrýni Morgunblaðsins
virðist meinlaus, þá er það einmitt í meinleysi hennar, sem hættan
er fólgin.
Aldrei í sögu mannkynsins hefur skipting þess í ríka og snauða,
þá sem beita valdi og hina sem valdi eru beittir, verið augljósari
en nú. Þrátt fyrir fréttafalsanir og skoðanaeinokun fjölmiðla hefur
aldrei fyrr verið tiltækt jafnmikið af áreiðanlegum heimildum handa
þeim, sem möguleika og áhuga hafa á að leita hins sanna. Okkur á
nú að vera Ijóst, að borgarastétt og auðfélög hinna ríkari landa
heims nota nú valdaaðstöðu sína til kúgunar og arðráns í samvinnu
við kvislinga hinna fátækari ríkja í ríkara mæli en nokkru sinni
fyrr. Aldrei hefur nýlendukúgunin, sem nú er nefnd hin nýja ný-
lendustefna eða heimsvaldastefna, verið augljósari, þar sem Banda-
ríkin hafa nú forustuna með framferði sínu í Asíu og Suður-Ameríku.
Og í flestum löndum hins svokallaða frjálsa heims borgarastéttar-
innar virðist stéttabaráttan fara æ harðnandi. Aldrei hafa listamenn-
irnir heldur verið fleiri. Þeir hafa flestir hafið starf sitt í leit a^
frelsi undan klafa hins borgaralega þjóðfélags og í þeirri trú að
geta gefið mönnunum ný verðmæti. Og síðan finna þeir, að frelsið
er aðeins verzlunarfrelsi og gildi verka þeirra stöðutákn í stétta-
baráttunni.
Listamaður, sem gerir tilkall til þess að vera kallaður túlkur raun-
veruleikans, getur ekki verið hlutlaus gagnvart þessu ástandi. Ég
sé ekki nema eina leið. Beita verður hervæðingu gegn verðvæðingu.
Gera verður myndlistina að vopni í baráttunni gegn auðvaldsstefn-
unni. Eins og ástatt er getur listamaðurinn einungis öðlazt frelsi
með því að selja það í hendur byltingarafla gegn heimsvaldastefn-
unni. Einungis á þann hátt getur hann gefið mönnunum ný verðmæti.
Hvort liðsemd hans er í formi svokallaðs listaverks eða pólitískrar
vinnu, skiptir ekki máli að svo stöddu. <>
43