Samvinnan - 01.10.1969, Blaðsíða 33

hvergi í herstöðvum Bandaríkja-
manna notaðar aflminni stöðvar
en 250—500 vatta. Hann vitnaði
í alþjóðlega handbók um útvarp
og sjónvarp fyrir árið 1964, þar
sem frá því var skýrt, að Banda-
ríkjamenn rækju sex sjónvarps-
stöðvar í herstöðvum sínum við
Norður-Atlantshaf. Fimm þessara
stöðva (í Thule og Syðra-Straum-
firði á Grænlandi, Harmon og
Gæsaflóa í Kanada og á Azor-eyj-
um) voru allar 100 vatta. Kefla-
víkurstöðin ein var 250 vatta. í
öðrum útstöðvum Bandaríkjanna,
til dæmis á Kyrrahafseyjum,
voru margar sjónvarpsstöðvanna
100—150 vatta, sumar 50, 30 eða
10 vatta og þaðanaf rninni. Af
átta sjónvarpsstöðvum Banda-
ríkjahers í Alaska, sem er fylki
í Bandaríkjunum, voru fimm 100
vatta, ein 165 vatta, ein eins
vatts og aðeins ein 300 vatta —
eða í svipuðum stærðarflokki og
Keflavíkurstöðin.
Annar athyglisverður þáttur í
stækkuninni var sá, að komið
var upp nýjum og voldugum
sjónvarpsstöngum og sjónvarps-
loftnetum sem tóku við hlutverki
símastauranna, er Keflavíkur-
þingmaðurinn talaði um, og
tjáði yfirverkfræðingur Lands-
símans prófessor Þórhalli Vil-
mundarsyni, að þessar aðgerðir
hefðu aukið meir sendingarmátt
sjónvarpsstöðvarinnar en aukn-
ing orkunnar úr 50 í 250 vött.
Ég heimsótti bandarísku sjón-
varpsstöðina í maí 1965, og hékk
þá enn uppá vegg þar upphaflegt
leyfi til „tilraunasjónvarps" með
skýrum fyrirmælum um, að beina
bæri sjónvarpsgeislunum frá höf-
uðstaðnum og á haf út. Á hinni
nýju og gríðarstóru sjónvarps-
stöng voru fimm stefnuloftnet,
og ollu þau mestu um langdrægni
stöðvarinnar. Þrjú þessara loft-
neta héngu hvert uppaf öðru á
stönginni í beina stefnu á Reykja-
vík, en hinum tveimur var beint
sínu í hvora áttina, til suðausturs
og suðvesturs. Þegar ég spurði
íslenzkan starfsmann við sjón-
varpsstöðina, hvernig á þessu
stæði, svaraði hann því til að
netin þrjú hefðu verið sett upp
norðan á sjónvarpsstöngina til
að koma sjónvarpssendingum til
Hvalfjarðar, en svo hefði bara
ekki fengizt leyfi til að reisa
endurvarpsstöð fyrir Hvalfjörð,
og hefðu netin þrjú þá verið
látin hanga þar sem þau voru
komin. „Það getur vel verið að
þetta sé ólöglegt," sagði hann,
„en svona er það.“ Sá grunur
starfsmannsins, að þetta væri ó-
löglegt, átti vísast rætur að
rekja til þess, að hann hafði lesið
leyfisbréfið sem hangið hafði á
veggnum í heilan áratug.
Menntamálaráðherra gat þess
á fundi, sem hann átti með sex-
tíumenningunum 17. maí 1965,
að skermurinn sem settur var
upp árið 1955 hefði reynzt gagns-
laus. Ég spurði starfsmann sjón-
varpsstöðvarinnar um þennan
fræga skerm. Hann kvað skerm-
inn hafa fokið árið 1959. „Er
ekki hægt að setja hann upp
aftur?“ spurði ég. ,,Jú,“ svaraði
starfsmaðurinn, „en þá mundu
sjónvarpssendingarnar bara ekki
ná útfyrir flugvöllinn."
Ég sel þessar upplýsingar ekki
dýrara en ég keypti þær, en
vissulega eru þær verðugt íhug-
unarefni, ekki sízt með tilliti til
þess að því var mjög haldið á
loft, að ekki mætti ætlast til að
Bandaríkjastjórn legði í þann
kostnað að koma upp lokuðu
sjónvarpskerfi í herstöðinni.
Raunar mátti það vera hverjum
sæmilega upplýstum manni aug-
ljóst, að tiltölulega einfalt tækni-
vandamál einsog það að takmarka
sjónvarpssendingar við herstöð-
ina mundi tæplega vefjast fyrir
Bandaríkjamönnum.
Hver blekkti hvern?
Spurningarnar sem vakna í
sambandi við alla meðferð sjón-
varpsmálsins á Alþingi eru, hver
hafi blekkt hvern og hversvegna.
Voru það yfirmenn herstöðvar-
innar sem blekktu íslenzk stjórn-
völd, og þá hversvegna? Eða
voru íslenzkir ráðamenn vísvit-
andi að blekkja íslenzkan al-
menning? í hvaða tilgangi gerðu
þeir það? Ekki skal neinum get-
um að því leitt, hversvegna lagt
var í þann kostnað að stækka
sjónvarpsstöðina og reisa hinar
miklu sjónvarpsstengur á sama
tíma og stórlega var fækkað í
setuliðinu á Keflavíkurflugvelli,
en óneitanlega vekur slík ráð-
stöfun óþægilegar spurningar.
Sú spurning hlýtur að vakna,
hvort metnaðargjarnir áhrifa-
menn á íslandi hafi átt frum-
kvæði að þeirri fáheyrðu ráð-
stöfun, sem hér um ræðir. Margt
gæti bent í þá átt, meðal annars
furðuleg viðkvæmni íslenzkra
ráðamanna fyrir gagnrýni á
Keflavíkursjónvarpið, algert
hirðuleysi þeirra um að gera
grein fyrir, hversvegna horfið
var frá hinum upphaflegu og ský-
lausu skilyrðum um takmörkun
sjónvarpssendinga við herstöðina
eina, og loks afgreiðsla Alþingis
á sjónvarpsmálinu. Viðkvæmni
stjórnmálaleiðtoganna jaðraði
stundum við að vera hlægileg —
til dæmis þegar sjónvarpsmálinu
var blandað inní hátíðarræðurn-
ar 17. júní 1964 eða þegar Bjarni
Benediktsson forsætisráðherra
réðst með offorsi og illyrðum að
erlendum menntamönnum og vel-
unnurum fslendinga fyrir það
eitt að gagnrýna þá „djöfuls for-
smán“ sem bandaríska hermanna-
sjónvarpið var í augum allra
sómakærra og þjóðhollra íslend-
inga.
Afstaða stjórnarblaðanna
þriggja, Alþýðublaðsins, Morgun-
blaðsins og Vísis, var líka furðu-
leg, og málflutningur þeirra var
oft með þeim endemum að jaðr-
aði við hrein móðursýkisköst,
einkanlega hjá Morgunblaðinu,
einsog til dæmis þegar það sendi
blaðamann útaf örkinni austur á
Eyrarbakka til að snapa upp
eina sjónvarpsheimilið í plássinu
og fá þær upplýsingar hjá mæðg-
um þar, að íslenzkri menningu
stafaði engin hætta af banda-
ríska sjónvarpinu. Þær voru vit-
anlega miklu dómbærari um þau
mál en höfuðskáld og mennta-
frömuðir þjóðarinnar, sem undir-
ritað höfðu áskorun sextíumenn-
inganna! Af stjórnarblöðunum
var helzt að ráða, að hér væri
um svo mikilsvert þjóðþrifamál
að ræða, að Öll gagnrýni og and-
óf gegn því væri í ætt við þjóð-
hættulega niðurrifsstarfsemi og
jafnvel kommúnisma. Til dæmis
greip Morgunblaðið, sem er
löngu orðið landsfrægt fyrir að
birta andlausustu og efnisminnstu
leiðara allra íslenzkra blaða, til
þess bragðs að fá lánaða klausu
frá Steindóri nokkrum Stein-
dórssyni frá Hlöðum, sem átti að
kveða niður í eitt skipti fyrir öll
röksemdir helztu menntamanna
þjóðarinnar: „Bönn og aftur
bönn eru fyrirbæri sem vér ætt-
um að hafa fengið nóg af, og vér
ættum að vita að neikvæðar regl-
ur og lagaboð skapa aldrei siða-
bót“ (Mbl. 15.7. 1964). Þetta
voru semsé andsvör grasafræð-
ingsins og ritstjórnar Morgun-
blaðsins við þeirri málaleitun
sextíumenninganna, að Alþingi
og ríkisstjórn héldu fast við þá
stefnu sem mörkuð var 1955 og
framfylgt til 1961. Því var enn-
fremur haldið fram í Morgun-
blaðinu (m. a. 15.3. 1964), að
íslenzk menning væri svo traust
og sérkennileg, að henni gæti
ekki stafað hætta af einokun
milljónaþjóðar á sjónvarpsrekstri
í landinu. Margt var og skrifað
um frelsi íslendinga til að sjá
og heyra hvað sem þeim sýndist,
en miklu minna og nálega ekkert
minnzt á sjálfstæði þjóðarinnar,
metnað og þjóðernisvitund. Það
mundi æra óstöðugan að rekja
öll þau firn af furðulegum stað-
hæfingum, aðdróttunum og ásök-
unum, sem fram komu í leiður-
um og bréfadálkum stjórnarblað-
anna, auk álitlegs fjölda greina
eftir kunna borgara, og er hér
ekki rúm til að byrja á því, hvað
þá heldur meir.
Telja má víst að fundur sex-
tíumenninganna með mennta-
málaráðherra 17. maí 1965 og út-
koma blaðsins ,,Ingólfs“ 17. júní
sama ár hafi átt sinn stóra þátt
í að knýja fram þá lausn, sem
loks fékkst á bandaríska sjón-
varpsmálinu, en vitanlega var
hún ekki annað en hálfkák. ís-
lenzk stjórnvöld þorðu hvorki að
hreyfa legg né lið gagnvart
herraþjóðinni á Keflavíkurflug-
velli, en herstjórnin þar tók
loks af skarið þegar íslenzkt til-
raunasjónvarp hófst haustið 1966
og lofaði að gera það sem framtil
þess tíma var sagt með öllu
óframkvæmanlegt: að takmarka
sjónvarpssendingar Keflavíkur-
sjónvarpsins við herstöðina og
nánasta umhverfi hennar. Að
vísu sést dátasjónvarpið enn
víða í Reykjavík, þannig að mál-
inu er enganveginn lokið, en
með tilkomu hins vanburðuga
íslenzka sjónvarps varð um sinn
hlé á sókn Bandaríkjamanna til
beinna áhrifa á íslenzk innan-
landsmál.
Á fundi sínum við sextíumenn-
ingana sagði Gylfi Þ. Gíslason
menntamálaráðherra meðal ann-
ars, að sér væri til efs, að leyfi
til stækkunar sjónvarpsstöðvar-
innar í Keflavík hefði verið veitt
árið 1961, ef nokkur maður hefði
séð fyrir hverjar afleiðingar leyf-
isveitingarinnar yrðu. Kvaðst
hann vilja fullyrða, að hvorki
ríkisstjórnina né aðra hefði órað
fyrir hvernig fara mundi, og
sjálfur kvaðst hann mundu hafa
tekið aðra afstöðu en hann tók.
Þessi ummæli eru fróðleg með
hliðsjón af umræðufundinum í
útvarpssal haustið 1961, þar sem
mjög eindregið var varað við
stækkuninni, og mótmælum
menntaskólanema, rithöfunda og
annarra. Á sama fundi sagði ráð-
herrann, að ríkisstjórnin væri
siðferðilega skuldbundin til að
tryggja þeim, sem keypt hefðu
sjónvarpstæki með löglegum
hætti, áframhaldandi not tækja
sinna þartil íslenzka sjónvarpið
tæki til starfa. í því sambandi
varpaði prófessor Sigurður Nor-
dal fram þeirri spurningu, hvort
skilja bæri ummæli ráðherra svo,
að ríkisstjórnin hefði afsalað sér
rétti til uppsagnar varnarsamn-
ingsins um óákveðinn tíma, og
kvað ráðherra það ekki felast í
orðum sínum, en hinsvegar hefði
hann ekki hugleitt málið frá
þeirri hlið. Má með nokkrum
sanni segja, að þau ummæli
menntamálaráðherra lýsi í stuttu
máli allri meðferð íslenzkra
stjórnvalda á einhverju viðkvæm-
asta og afdrifaríkasta þjóðernis-
máli sem upp hefur komið í
gervallri íslandssögunni.
Sigurður A. Magnússon.
33