Samvinnan - 01.10.1969, Blaðsíða 40

Mikael Magnússon:
Eitt af því, sem er mér stöðugt undrunar-
efni hér á íslandi, er hinn gífurlegi leik-
listaráhugi utan höfuðborgarinnar. Að svið-
setja leikrit er ekkert áhlaupaverk, og það
kostar mikið. Það kostar mikinn tíma, erfiði.
áhuga og peninga. Sé einhver þessara fjög-
urra þátta ekki fyrir hendi, er sýningin
dauðadæmd. Og eigi að síður heyrir maður
stöðugt um nýja hópa, sem hafa sett upp
leikrit. Hversvegna eru þeir að því? Fyriv
mitt leyti mundi ég segja, að það sé að
hálfu leyti vegna skemmtunarinnar, sem er
því samfara að undirbúa leiksýningu, og að
hálfu leyti vegna peninganna sem leikflokk-
urinn kann að hafa uppúr viðleitni sinni.
En það er einmitt fjárhagshliðin sem
veldur mér áhyggjum. Til að tryggja ágóða
eru sömu leikritin dregin fram aftur og
aftur og aftur, og þau eru yfirleitt ákaflega
lítilmótleg (en sum kannski fyndin). List-
rænar framfarir í leiklistarviðleitninni eru
hverfandi litlar. Að sjálfsögðu kærir sis
enginn um að leggja hart að sér í fjórar t:l
sex vikur, fimm til sex kvöld í viku, við að
æfa leikrit — og verða svo að borga fyrir
bau forréttindi að fá að slíta sér þannig út.
Ég er líka fullkomlega sammála þeirri rök-
semd, að gott sé fyrir leikflokk eða leikfé-
lag að græða mikla peninga, en það ætti
samt ekki beinlínis að vera markmiðið með
leikstarfseminni, heldur einskonar aukageta.
Hversvegna ekki að setja stundum upn leik-
rit sem hvorki skila hagnaði né tapi? Það
er bað eina sem ég fer framá. Styrkir eru
veittir til að koma þessu til leiðar, og hvers
vegna færa leikflokkarnir sér þá ekki í nyt
meira en gert er?
Ég veit að sum ykkar eru í þann veginn
að svara: „í okkar leikfélagi bjóðum v*ð
upoá blandaða rétti, margvísleg leikrit.“ És
veit að sum leikfélög gera það, en bið
hljótið að játa, að þau eru ekki mörg:
Stykkishólmur og Sauðárkrókur. rétt. Akur-
eyri og Kónavogur, rétt. Selfoss, Hvera-
gerði. Húsavík og Neskaupstaður, rétt. Ée
hef hevrt um afrek ykkar og nokkurra
fleiri plássa. Þið hafið unnið og eruð að
vinna stórmerkilegt starf, en finnst ykkur
ekki að fleiri ættu að fara að dæmi ykkar?
Ef við eigum að eignast góð íslenzk leik-
rit. sem sýna má í hvaða heimsálfu sem er
á sama hátt og verk eftir Brecht. Albee.
Osborne. Sartre, þá verðum við að eiga
góðar leiksmiðiur þar sem höfundar okkar
fái færi á að vinna. Margir fslendingar eru
að sem.ia leikrit þessa stundina. og flest
þeirra eru einskis nýt. Erum við ekki sam-
mála um. að tími sé kominn til að sanna
að íslendingar þurfi ekki að vera eftirbátar
annarra bióða í listrænum og leikrænum
efnum?
Ég þykist vita hverju þið svarið mér til:
„Helmingurinn af þeim erlendu verkum,
sem hér eru sýnd, er líka einskis nýtur.“ Ég
er þeirri niðurstöðu fullkomlega sammála,
einsog þegar er komið fram í annarri máls-
grein hér að framan. En þau eru samt sett
upp, er ekki svo? Ég játa að ég hef sjálfur
átt minn þátt í að stuðla að þessari ófremd.
Á þeim skamma tíma, sem ég hef fengizt
við að sviðsetja leikrit hérlendis, hef ég
sett upp íslenzkan gamanleik (sem var
bráðfvndinn og veitti mér nýjan skilning
á sumu í fari íslendinga), sígildan enskan
gamanleik, lítilvægan einþáttung, hræðileg-
an farsa, sem ég vonast til að sleppa við í
framtíðinni, og sakamálaleikrit. Þrjú þess-
ara verka fannst mér skemmtilegt að setja
á svið, hin ekki.
En hvar eru félögin sem eru viljug til að
setja upp leikrit, sem séu í senn djúpskyggn
og skemmtileg? Leikrit sem hafi tilfinning-
ar og sjái áhorfendum fyrir andlegu fóðri.
Ég veit að slík verk eru til, og ég veit að
til eru áhorfendur sem bíða eftir þeim.
Og hver er þá næsta spurningin? Jú:
..Hvað er eiginlega gott leikrit?" Þetta er
góð spurning, og mig langar til að tengja
hana spurningunni: „Hvað er gott leikhús?"
Að mínum skilningi er það leikhús gott,
sem örvar og vekur leikhúsgestinn, veitir
tilfinningum hans hressingu, anda hans
hvatningu — helzt hvorttveggja í senn. Góð
leikrit eru miðillinn sem kemur þessu til
leiðar. Góð leikrit eiga að vera þannig, að
sé leikhúsgesturinn spurður um tiltekið
verk mörgum mánuðum eftir að hann sá
það, þá sé það honum í fersku minni og
hann geti svarað án erfiðleika. Slæm leikrit
os slæmt leikhús leiða til loðinna svara:
. Ég man nú ekki rétt vel eftir því. Mér
þykir það leitt." Það er alls engin nauðsyn
að vera sammála því, sem haldið er fram í
tilteknu leikriti. Að vera í algerri andstöðu
við það er líka góðs viti. Það sýnir að
minnstakosti, að leikritið hefur vakið til
umhugsunar, og þá hlýtur að vera einhver
veigur í því.
En það er samt sem áður ekki nægilegt
að hafa góð leikrit. Við verðum líka að
hafa góða leikara til að túlka þau. Þetta
er einskonar vítahringur: betri verk laða
til sín betri áhorfndur sem biðja um
betri leikara sem verða að fá betri leik-
rit. Jafnskjótt og leikhúsgestir hafa séð
eitthvað. sem þeim fellur við, vilja þeir
fá eitthvað annað betra eða að minnsta-
kosti iafngott. Hvar fáum við bá betri leik-
ara? Við fáum ekki betri leikara með öðru
móti en bví að sannfæra þá leikara. sem
við eigurn þegar. um að beir séu ekki nógu
góðir einsog þeir eru, að þeir verði að læra
FÁEINARB^
ÁBENDINGAR
meira. Alltof margir leikarar hlusta á lófa-
takið, brosa og hvílast á lárviðum sínum.
Þeim finnst þetta nógu gott. En það er það
bara hreint ekki. Skrifið þessum leikurum
eða dagblöðunum, heimsækið þá að tjalda-
baki. Segið þeim hvað er að (en gerið það
varlega). Látið jafnvel leikstjórann heyra
hvað ykkur finnst. En í guðs lifandi bæn-
um, gerið eitthvað! Viðkvæðið, sem ég heyri
sífellt og er að gera mig gráhærðan, er
þetta: „Finnst þér hann ekki góður?“ —
„Nei,“ svara ég. — „En hann hefur aldrei
lært neitt“ (einsog mér sé það ekki fyllilega
ljóst án ábendinga þeirra!). — „Ég veit að
hann er óþjálfaður.“ — „Nú, hvað er að
honum?“ — „Hann beitir bara brögðum til
að koma orðunum frá sér; það er ekki snef-
ill af list í því sem hann er að gera. Ég
40