Andvari - 01.06.1959, Side 27

ANDVABI
BIBLÍAN, KIRKJAN OG VÍSINDIN
25
og hann, varpaði fram þeirri skoðun, að jörðin snúist um sólu. Þá kenningu
flutti annar Grilcki með sterkari rökurn urn 100 árum síðar, Aristarkos frá
Samos. Hann hélt því fram, að jörðin hverfist um öxul sinn og snúist um
sólu, ásamt reikistjörnunum, en sólin sé miðja alheims.
Það var þessi kenning, sem Kópernikus flutti meira en 17 öldum síðar.
Hvemig var nú þessari skoðun tekið í grískri heiðni, meira en hálfri
þriðju öld fyrir Krists burð? Það er engu ófróðlegra en hitt, hvernig sömu
kenningu var tekið í hinni kristnu Evrópu. Aristarkos var m. a. sakaður um
óguðlegt athæfi, vegna þess að kenning hans þótti ganga í herhögg við skoð-
anir, sem höfðu öðlazt trúarlega helgi í augum manna. Hinar göfgari guðs-
liugmyndir voru svo samfléttaðar heimsmyndinni, að þar mátti ekki á milli sjá.
Einkum var það svo um algyðishugmyndir Stóumanna. („Den Philosophen
schien mit der gewohnten Vorstellung von Himmel und Erde der Kosmos und
die Gottheit bedroht. So Poseidonios dessen Autoritat massgehend hlieh, als
die wissenschaftliche Produktionskraft erlahmte". Ulr. von Wilamowitz-
Moellendorf). Elinn ágæti stóuspekingur, Kleanþes, deildi livasst á Aristarkos
og sagði liana fara með guðlast.
En auk þessa var kenningu Aristarkos hnekkt af færustu stjarnfræðing-
um þess tíma, öldungis eins og síðar, á 16. öld. Frægasti stærðfræðingur forn-
aldar, Arkimedes, nefndi skoðun Aristarkoss fjarstæðu.
Pleimsmynd Aristóteless gekk með sigur af hólmi. Ptolemaios, sem uppi
var 1 Alexandríu á 2. öld e. Kr. — hann var ekki sjálfstæður hugsuður eða
vísindamaður, en ötull fræðimaður — tók saman í bók heimsfræði fornaldar
(Megale syntaxis, Almagest) á grundvelli Aristóteless: Jörðin var hnöttur, sem
hvíldi í jafnvægri stöðu í miðdepli alheims. Um hana snerist sól og tungl og
reikistjörnur.
Miðaldir tóku þessa heimsmynd í arf, fyrir meðalgöngu Araba, en hún
er sem sagt grísk og alls ekki byggð á Biblíunni. Það var ekki blint fylgi við
bókstaf Biblíunnar, sem gerði menn tortryggna á kenningu Kopemikusar,
heldur miklu frernur lotning fyrir grískri hugsun, heiðinni snilld, sér í lagi
fyrir áhrifavaldi Aristóteless. Og það var áreiðanlega ekki minni þröskuldur
í vegi hinnar nýju heimsmyndar en Biblían, að á 16. og 17. öld var aðdáun
lærdómsmanna almennt á fornöldinni meiri en nokkru sinni áður eða síðan,
og hvergi virtist mönnum snilld grískrar hugsunar koma skýrar fram en 1
þessu stærðfræðilega meistaraverki, hinni fornu, jarðhverfu heimsmynd. Og
ekki voru það guðfræðilegar ástæður, sem ollu því, að liinn frægi danski
stjarnfræðingur, Tycho Brahe, kennari Odds hiskups Einarssonar, andmælti
heimsmynd Kopernikusar, lieldur stærðfræðilegar.