Andvari - 01.06.1959, Síða 40

38
HANNES PÉTURSSON
ANDVARI
heldur óeigingirni. Ef til vill orðar
skáldið þá hugsun hvergi jafn fagurlega
sem í erindinu:
Engan hóf á efstu skör
yfirborðið glæsta.
Varpar tign á kotungs kjör
konungslundin stærsta.1)
i fáum orðum: Sigurður trölli er óeigin-
gjarn fullhugi á sínum rétta stað, gæddur
konungslund, sem varpar tign á kjör
hans.
Séra I lannes:
Ekki finnst mér rétt að telja Stefán
G. prestahatara, þótt frá honum andi
köldu til kennimanna í heild. I lann mat
víðsýna presta, en klerkastéttin, útvörður
fólksins í andlegum efnum, verður af
skiljanlegum ástæðum fyrir barðinu á
honum í baráttu hans gegn þröngsýni og
hindurvitnum. Enda þótt séra Hannes sé
algjör andstæða Sigurðar trölla, svertir
skáldið hann ekki, lætur sér nægja að
brosa góðlátlega að honum. Hann verður
lesendum ekki ógeðfelld persóna, þótt
ekki eigi hann samúð þeirra. Hann er
tryggur fulltrúi bókstafstrúar, honum er
allt synd, sem brýtur í bága við ströng-
ustu fyrirmæli kirkjunnar um hegðun.
En ekki er séra Hannes aðsópsmikill né
útsmoginn, líkt og séra Sigvaldi í Manni
og konu, heldur miklu fremur huglítill
og deigur baráttumaður. Lýsing Stefáns
á prestinum í A ferð og flugi á ekki við
hér:
Ég hefði ekki klerkinn frá kaupmanni þekkt,
ef „kjóllinn" ei leiðbeindi mér.
Af bragðvísri hagfræði blendingur var
og bókviti hugsun bans hver.
Megininntak:
Því er haldið fram af guðfræðingum,
1) Úr „Helgaerfi".
að ekki sé um neitt siðgæði að ræða án
guðstrúar, varpi menn trúnni á guð fyrir
borð, sé engin mælistika lengur til í sið-
rænum efnum. Þessa fullyrðingu viður-
kenndi Stefán aldrei, og starf hans sem
skálds er að miklu leyti fólgið í því að
boða siðgæði án þess að boða trú (reli-
gion) jafnframt. „Það er siðferðisskoðun
Krists fremur en trúarskoðun, sem bann
vegsamar, en einkum mannást hans og
mannúð".1) Stefán segir sjálfur: „. . .
hver kristinn maður sér, að ég er heið-
ingi og aþeisti".2) Með þessu er þó ekki
nema hálfsögð sagan. Lífsskoðun skálds-
ins er einmitt athyglisverð vegna þess, að
hann er í senn aþeisti og móralisti, í
staðinn fyrir „bænargerð og guðsorðs
lestur" kýs hann þjónustu í þágu hins
nýta og sanna, sýnda í vcrki. Þetta kemur
glöggt fram í Sigurði Trölla. Stefán lætur
þess og skýrt getið þar, að störfin ein
dæmi manninn, ekki kirkjugöngur og
því um líkt, þar cr komin „villu-vog guð-
fræðinnar". Séra Hannes dæmir Sigurð
vegna þess, að hann sækir ekki kirkju
og vanrækir altarissakramenti, þess vegna
er hann syndugur, er í klóm djöfulsins,
hver svo sem verk hans kunna að vera.
Stefán neitar því, að Sigurður trölli hafi
hrasað af réttri braut, hann hefur ekki
hrasað niður á við, heldur „upp á við“,
sbr.:
Að bnjóta um lífsins hála svið,
að hrasa og falla — en upp á við,
er ferill að framfara auði.
Og heiminn ei bragar um heilagleik enn,
en liann þyrfti stærri og göfugri menn,
en langt færri saklausa sauði.3)
1) Úr háskólafyrirlestrum próf. Steingr. J. Þor-
steinssonar um Stefán G.
2) Bréf og ritg. I, bls. 217 (28. des. 1909).
3) Úr „Fullkomleikinn".