Andvari - 01.06.1959, Page 91

JÓN IIELGASON:
Stúlk an við rokkinn.
I.
Það haustar að eftir úrigt vætusumar.
Brimið svarrar á Héraðssandi með þung-
um sogum, og nepjan leikur við brákuð
strá á hinni miklu flatneskju, sem fljótin
tvö, Jökulsá á Brú og Lagarfljót, hafa
a óralöngum öldum aukið við landið.
Mýrarsundin á milli klapparásanna inni
i Hróarstungu hafa brugðið lit, og Hall-
freðarstaðabláin flýtur í vatni.
Þetta er haustið 1815. Heima á Hall-
freðarstöðum hvílir ungur maður við
^ægindi — fölur maður og tekinn og
þjáður af ströngum sjúkdómi. Það er
sýslumaður héraðsins, Páll Guðmunds-
son, ekki fertugur að aldri. Fyrir tíu
dögum reið hann í hrakviðri til messu
1 Kirkjubæ, en komst nauðulega heim
Ur þeirri för. Gamall sjúkdómur, sem
lengi hafði þjáð hann, blossaði upp, en
fólk í sveitinni, sem minntist þess, hve
fagurlega hann hafði sungið við þessa
síðustu guðsþjónustu, hugði, að hann
Befði ofreynt sig á söngnum. Og nú er
fúnn ungi sýslumaður að berja nestið.
B^'ð hallar að hinzta kveldi, og áður en
langt um líður, er hann nár.
II.
Þegar augu Páls sýslumanns Guð-
tnundssonar luktust, var lokið heillar
aldar sýslustjórn fjögurra langfeðga. Á
öndverðri átjándu öld kom í þetta hérað
UnRUr maður, sem ekki átti að baki neina
skólagöngu, Þorsteinn Sigurðsson að
nafni, og gerðist lögsagnari Bessa sýslu-
manns Guðmundssonar. Ekki mörgum
árum síðar varð hann sjálfur sýslumaður.
Það varð upphaf meiri sögu, lengri
embættisferils og öflugra ættarvalds
austan lands en nokkurn hefði grunað,
er þessi ungi rnaður kom fyrst á Fljóts-
dalshérað árið 1712 í þjónustu Páls lög-
manns Vídalíns og hóf að skrá jarðabók
Múlaþings. Eftir hans daga varð Pétur
sonur hans sýslumaður og síðan sonur
hans, Guðmundur ríki í Krossavík, faðir
Páls á Hallfreðarstöðum. Og það voru
ekki völdin ein, sem loddu við þessa
ættmenn, heldur ekki síður auðurinn,
enda fór það orð af þeim, að þeir sæld-
ust til hans í meira lagi og sætu sig þar
ekki úr færi. Mikið ættardramb var
fylgifiskur hins gróna auðs og valds, og
skyldleikagiftingar gerðust tíðar, þegar
fram í sótti, þar eð ekki þótti annars
staðar virðulegra og farsælla gjaforðs að
leita. Guðmundur sýslumaður í Krossavík
átti systurdóttur sína að síðari konu,
Sigríður dóttir þeirra hjóna átti mann,
sem var hvort tveggja í senn, hálfbróðir
móður hennar og systursonur föður
hennar. Þetta var þó þeim mun varhuga-
verðara, að nokkuð bar á þeirri veilu,
að þessu fólki fæddust börn, sem ekki
var full skynsemd gefin, þótt aðrir kvistir
ættarmeiðsins væru margir gæddir mikl-
um gáfum og ríkri skapfestu.
Nú hafa það verið örlög íslenzkra
ætta, sem komizt hafa til auðs og valda,