Andvari - 01.06.1959, Qupperneq 103

ANDVARI
ÚTILEGUMANNASLÓÐIR Á REYKJANESFJALLGARÐI
101
og Halldór Kiljan Laxness, sem hefur
manna bezt skilyrði til að þekkja stað-
hætti á þessum slóðum, segir svo í saman-
tekt sinni um útilegumenn: „Staðir þar
sem annálar telja aðsetur þeirra eru dá-
lítið óljósir, t. d. eru aungvir hellar „á
Mosfellsheiði fyrir ofan Mosfellssveit",
ekki vita menn heldur um bjargskúta í
Olvesvatnslandeign, en hellir er reyndar
í Villingavatnslandi, að norðanverðu í
höfðanum þar sem Sogið fellur úr Þing-
vallavatni, sömuleiðis ókunnugt um helli
nálægt seli Orfiriseyjar hjá Selfjalli,
suðrundan Lækjarbotnum. Eftir verða
Llenglafjöll".
En sunnan í Henglinum eru einu
menjar útilegumanna, sem mér er lcunn-
ugt um á þessum slóðurn. Þar eru þrír
dalir, hver vestur af öðrum. Heitir hinn
austasti Fremstidalur, annar Miðdalur,
en hinn vestasti Innstidalur. Þar á Varmá
í Ölfusi upptök sín, og rennur hún
austur gegnum dalina og heitir fyrst
Hengladalsá. Innstidalur er litlu austar
en í hánorður frá Kolviðarhól, og er ekki
nema klukkutíma gangur þaðan upp
Sleggjubeinsdal og yfir Sleggjuháls ofan
í dalinn. Dalbotninn er grasi vaxinn og
sléttur og nærri kringlóttur í lögun. Er
dalurinn allur fjöllum luktur nema að
austan, þar sem útrennsli Hengladalsár
er, og sést þar aðeins út úr dalnum.
Norðan við sléttuna í dalbotninum er
einn af mestu gufuhverum landsins, og
örskammt norðvestur af honum er hár
móbergsklettur móti vestri. Ofarlega í
klettinum er hellir og dálítil grastó fyrir
framan hann, og sést hellismunninn
strax og komið er yfir Sleggjuháls. Mó-
bergið fy rir neðan hellinn er rnjög bratt,
en beint niður undan honum er dálítil
skora í það, sem sennilega hefur verið
farin í þau fáu skipti, sem menn hafa
blifrað upp í hellinn. En það er ekki
fært öðrum en góðum klettamönnum.
Páll Jónsson bókavörður kom þangað eitt
sinn á snjó og sá þar nokkuð af beinurn
og leifar af hleðslu í hellismunnanum.
En ekki gat ég séð nein merki hennar
í kíki neðan af sléttunni.
Ekki þarf að efa, að menjarnar í hell-
inum eru eftir sakamenn. Engir aðrir en
þeir, sem áttu hendur sínar að verja,
hefðu búið um sig í litlum og lélegum
skúta hátt uppi í illfærum kletti. En
útilegumannabyggð í hellinum er hvergi
nefnd í gömlum heimildum, og seinni
tíma munnmæli, sem til eru um hann,
benda til þess, að það hafi ekki verið
Eyvindur Jónsson, sem leitaði þar hælis.
Aðeins ein munnmælasaga er til um
helli þennan. Hefur Þórður Sigurðsson
á Tannastöðum fært hana í letur, og cr
hún prentuð í Lesbók Morgunblaðsins
1939. En miklu eldri sagnir eru til um
útilegumenn í Ilengli án þess að bæli
þeirra sé nánar tilgreint. Jón Magnússon
getur þess í Píslarsögu, að Henglafjöll
séu þjófabæli og Jón Grunnvíkingur til-
færir setninguna: „Verðu þig Völustakk-
ur“ og segir, að Völustakkur hafi verið
útilegumaður í Hengli. Tilsvarið urn
Völustakk ber með sér, að náin tengsl
hafa verið milli þjóðsögunnar um Hellis-
menn og sagna um útilegumenn í Hengli.
Þau tengsl sjást einnig glögglega í frá-
sögn Þórðar á Tannastöðum um ibúa
hellisins sunnan í Henglinum. Þórði
segist svo frá:
„Þegar ég var unglingur heyrði ég
sagt frá því, að útilegumenn hefðu verið
í Henglinum; þeir hefðu lialdið til í stór-
urn helli og engin leið hefði verið að
komast að þeim. Sagt var, að þeir hefðu
kornið sunnan úr Höfnurn og væru þar
skipshöfn, sem hefði gert einhver níð-
ingsverk, en aldrei lieyrði ég, hver þau
hefðu átt að vera.
Tóku þeir sér nú stöðu í þessum
helli og höfðust þar við, sumir sögðu í