Andvari - 01.01.1990, Síða 24

22
HJÁLMAR H. RAGNARSSON
ANDVARI
Gat ég slegið nýjan tón? Þetta voru ögrandi spurningar og lögðust á mig eins og
farg. Sá sem ekki gæti bætt einhverju nýju við, hefði ekki leyfi til þess að fara
inn á þessa braut. Svo sagði ég við sjálfan mig, þegar ég átti í mesta sálarstríð-
inu, aðeins tvítugur að aldri: - Ja, nú skaltu semja eitt verk. Það getur verið
prófsteinn. Og þá fór ég að leita og leita og reyna að svara þeirri áleitnu spurn-
ingu, hvort við íslendingar ættum ekki eitthvert efni eins og aðrar þjóðir, sem
mætti endurnýja og vinna úr nýja tónlist, einhvern neista, sem gæti tendrað
það stóra bál. Þá opnaðist fyrir mér heimur þjóðlaganna og ég þóttist kominn í
tæri við lögmálin.30’
Upptendraður af þeirri niðurstöðu sinni, að hann hefði fundið þann
efnivið „sem mætti endurnýja og vinna úr nýja tónlist“ hófst Jón handa
við tónsmíðarnar, og á næstu árum samdi hann þó nokkurn fjölda tón-
verka, sem bæði endurspegla frumlega hugsun og bera vott um tölu-
verða tæknikunnáttu á sviði tónsköpunar. Tónverk Jóns frá árunum
1920 til 1935 eru um margt áhugaverðari en mörg síðari verk hans; þau
eru fjölbreyttari hvað varðar efnivið og efnistök en þau verk sem hann
skrifaði síðar, og þau bera með sér kraft og hömluleysi hins leitandi
listamanns, sem enn hefur ekki fundið sér fastmótaðan stíl eða komið
sér upp tónsmíðalegum venjum. Ennfremur má finna í þessum verk-
um flest þau tónfræðilegu atriði og flestar þær tónsmíðaaðferðir, sem
Jón notaði í síðari verkum sínum.
Fyrsta verk Jóns, sem hann byggir að verulegu leyti úr efniviði ís-
lenskra þjóðlaga, er lagaflokkurinn Fjögur lög fyrirpíanó op. 2. Hann
samdi þetta verk 1922 og var það gefið út á prenti í Þýskalandi ári síðar.
Áður hafði Jón skrifað fyrir píanó lítið lag, sem hann nefndi Torrek, og
er miðþátturinn í fyrstu hljómkviðu hans útfærsla fyrir hljómsveit á því
lagi. Jón lauk við hreinritun á þessari hljómkviðu sinni, Triologia
piccola op. 1, þann 28. mars 1924, en hann bjó þá ásamt konu sinni og
rúmlega eins árs gamalli dóttur, Snót (f. 2. mars 1923), í bænum Wern-
igerode í Harz. Þann dag voru liðin ellefu ár frá dauða Bjarna, bróður
Jóns, og fannst Jóni þessi tilviljun með dagsetningar hafa djúpa merk-
ingu: „Þetta er verk sem ætti að geta borið í sér jarðlegt eilífðargildi og
má þessi tilviljun vera okkur tákn um að andinn má lifa að eilífu þrátt
fyrir allan dauða. . . .“31) Það var Jóni mikill áfangi að ljúka smíði þessa
verks, og virðist sem honum hafi í kjölfarið aukist máttur til sköpunar-
starfa:
Eg held að þetta sé hið merkilegasta, sem eg hefi gert í list minni. Það eitt að
verkið er fyrsta sinfóníska verkið, sem ísland eignast, gerir mig að brautryðj-