Andvari - 01.01.1990, Qupperneq 71

ANDVARI
„EIN ÁSJÓNA VERÐUR AÐ MÖRGUM"
69
spurningin um viðbrögð þess sem beittur er ranglæti og ofbeldi, viðbrögð
þolandans.
V
Söguþráðurinn í Pel minnir að nokkru leyti á Laxdælu. Par er greint frá
tveimur ungum mönnum sem eru bestu vinir. Þeir kynnast báðir ungri og
glæsilegri stúlku og ástir takast með öðrum þeirra og stúlkunni. En unga
manninum er ekki nóg að hafa hreppt ástir stúlkunnar, hann vill sigla og sjá
sig um í heiminum. Hann fer og þegar hann kemur aftur er stúlkan gift besta
vini hans. En lengra nær samanburðurinn ekki. Una á fátt sameiginlegt með
Guðrúnu Ósvífursdóttur. Hún er fátæk, ómenntuð, vinnur í bakaríi og á í
raun ekki um margt að velja í lífinu. Hún er kynnt til sögunnar eins og Einar
og sögumaður sáu hana þegar þeir kynntust henni fyrst, þegar hún var
„ímynd fegurðarinnar“. Um leið sjáum við hana eins og hún er orðin í hjóna-
bandinu með sögumanni, alltof feit, barnlaus, stöðugt á geðlyfjum enda
„biluð á taugum“. Hún virðist í fyrstu vera algjör þolandi og sagan fjallar að
miklu leyti um sekt Einars og sögumanns gagnvart henni. En smám saman
kemur í ljós hvað hún á sjálf mikinn þátt í því að eyðileggja hjónaband sitt og
sögumanns. Hann á ríka foreldra, föður sem hefur aldrei haft neinn áhuga á
því hvað sonur hans vildi taka sér fyrir hendur, hann vildi aðeins fá hann til
að vinna fyrir sig í fyrirtækinu og Unu sýna þau í raun aldrei annað en lítils-
virðingu. Loks kemur að því að sögumaður fer að heiman og hefur búskap
með Unu í fátækt á heimili móður hennar. Það er í rauninni eina tímabilið á
ævi hans sem hann getur um frjálst höfuð strokið. Fyrr en varir hefur faðir
hans náð að sannfæra Unu um vilja þeirra foreldranna til sátta og löngun
þeirra til að hjálpa ungu hjónunum að byggja og fá soninn í fyrirtækið. Sögu-
maður á í raun ekki um neitt að velja, hann er eins og bráð sem búið er að
leiða í gildru og örvænting hans er algjör: „Ég sleppi takinu, stari á hana. Hef
ekki stjórn á röddinni. Þú ert búin að eyðileggja allt“ (bls. 161). Þannig eru
tengsl geranda og þolanda langt frá því að vera einföld. Þegar sagan gerist,
kemur greinilega fram að sögumaður er gjörsamlega fastur í neti föður síns:
>,Mig langaði til að kaupa mér litla íbúð, en það yrði kannski erfitt vegna þess
að ég var stórskuldugur. Skuldaði meðal annars föður mínum sem ekki mátti
heyra á það minnst að húsið yrði selt. Tóm vitleysa, fannst mér, að reyna að
halda í það. En seldi ég húsið yrði ég að hætta að vinna hjá honum. Hvernig
átti ég að losna?“ (bls. 44).
Einar er í upphafi sögu dæmigerður uppskafningur, sítalandi um skáld-
söguna stórkostlegu sem hann ætlar að skrifa, fullur af hroka gagnvart öðru
fólki. Móðir hans hefur dekrað við hann frá því hann var barn og hann heldur