Andvari - 01.01.1990, Qupperneq 88

86
JÓNAS KRISTJÁNSSON
ANDVARI
að geta að prófessorinn í íslenskum fornbókmenntum við Háskóla íslands,
Bjarni Guðnason, hefur flutt nokkra fyrirlestra þar sem hann setur fram
nýstárlegar kenningar sem meðal annars varða aldur sagnanna. Hann hefur
að vísu ekki enn birt niðurstöður sínar á prenti, en það þykist ég muna að
hann telji að Heiðarvígasaga sé yngri en Laxdælasaga og ekki rituð fyrr en á
síðara hluta 13. aldar, og að Bjarnarsaga Hítdælakappa sé ekki rituð fyrr en
um eða laust fyrir 1300. En báðar þessar sögur hafa lengi verið taldar meðal
allra elstu íslendingasagna, ritaðar um 1200 eða í upphafi 13. aldar. Mér
þykir tímabært og ómaksins vert að birta fyrir löndum mínum nokkuð af því
sem ég hef áður flutt erlendis. Jafnframt hef ég aukið nokkru við, samkvæmt
athugunum sem ég hef síðar gert og nýjum hugmyndum sem að mér hafa
sótt.
Það vil ég taka skýrt fram að ég legg að jafnaði ekki kapp á að brjóta niður
gömul hof og hörga. Ég trúi fremur á hitt að með því að leggja stein við stein,
hægt og gætilega, megi okkur takast að þoka fræðum og vísindum áfram í
rétta átt. Það tjáir lítt að ætla sér að höndla nýjan sannleika í einu svipleiftri,
með nokkurskonar „heilags anda íblæstri". Getgátur og órar verða að jafn-
aði aðeins til þess að tefja framförina, hindra það að rétt niðurstaða komi í
ljós. En ef hver fræðimaðurinn af öðrum byggir umhugsunarlaust á gamalli
niðurstöðu, getur það einnig orðið til að rengja öll sannindi - svo fremi að
hin gamla niðurstaða sé nú röng eftir allt saman. Og ef þörf er að endurskoða
tímasetningu íslendingasagna, sem í megindráttum hefur staðið óhögguð
um langt skeið, þá er ekki eftir neinu að bíða.
II
í formála Egilssögu, sem kom út fyrst sagna í 2. bindi ritsafnsins íslenskra
fornrita 1933, segir Sigurður Nordal meðal annars þar sem hann ræðir um
aldur sögunnar (bls. lv-lvi):
„F>að mætti nú halda að ekki skipti miklu máli hvort saga væri rituð
nokkrum áratugum eða jafnvel einni öld fyrr eða síðar. En því fer fjarri.
Tímatal er uppistaða allrar sögu, bókmenntasögu eigi síður en atburðasögu.
Því að eins getum vér skilið samhengi verka og rás viðburða að vér getum
skipað þeim í rétta tímaröð. ... Ef saga íslenskrar sagnaritunar á að verða
annað og meira en góð bókaskrá, verður að gera grein fyrir því hvernig ein
saga býr undir og hefur áhrif á aðra, og hvernig sögurnar greina ekki einung-
is frá fornum viðburðum heldur spegla að einhverju leyti samtíð höfundarins
og menntun. En til alls þessa er þörf rækilegrar rannsóknar á aldri hinna
rituðu sagna, bæði í hverja tímaröð á að setja þær sín ámilli ognærri hverjum