Andvari - 01.01.1990, Side 89

andvari
VAR SNORRI STURLUSON UPPHAFSMAÐUR ÍSLENDINGASAGNA?
87
tíma þær eru saman settar. Þó að full vissa fáist aldrei um hvert einstakt at-
riði, má vafalaust komast nær réttum sanni en hingað til hefur verið gert.“
Eftirmaður Sigurðar Nordals á kennarastóli við Háskóla íslands, Einar
Ól. Sveinsson, skildi einnig glögglega hve mikilvægt það er að þekkja réttan
aldur sagnanna, og hann samdi um það efni dálitla bók sem fyrst kom út á
ensku (Dating the Icelandic Sagas, 1958) en síðar í aukinni gerð á íslensku
með heitinu Ritunartími íslendingasagna (1965). í bókinni fjallar Einar
Ólafur ekki með ákveðnum orðum um aldur einstakra sagna, heldur einkum
um þær aðferðir sem beita megi við aldursgreiningu þeirra, enda segir undir-
titill bókarinnar til um það: Rök og rannsóknaraðferð. Ég hef sem vænta má
haft margvíslegt gagn af bók Einars Ólafs við athuganir mínar á aldri sagn-
anna, en ekki mun ég kalla hann til ábyrgðar fyrir það sem ég ber hér fram.
Einar Ólafur nefnir bók sína Ritunartíma íslendingasagna - ekki til dæmis
Aldur íslendingasagna eða eitthvað á þá leið. Með þessu vill hann sýnilega
taka af tvímæli um það að hann eigi við hinar rituðu sögur en ekki þær munn-
mælasagnir sem kunna að liggja þeim til grundvallar. En hann er engan veg-
inn að afneita arfsögnunum.
Á vorum dögum er viðhorf manna til íslendingasagnanna ærið breytilegt,
eins og vænta má þegar um er að ræða svo margslungnar og þó torráðnar
bókmenntir. Sumir nota sögurnar sem heimildir um atburði og mannlíf á 10.
og 11. öld, á „söguöldinni“ sem svo er nefnd. Þetta sjónarmið var allsráðandi
fyrr á tímum og lifir enn að nokkru, þótt trúin hafi linast. Aðrir vilja fremur
skoða sögurnar sem endurspeglun ritunartímans, íslensks þjóðfélags á 13.
og 14. öld. Sumir meta þær sem eingetið afkvæmi evrópskrar miðaldamenn-
ingar, telja jafnvel að þessi eða hin sagan sé gerð til að flytja ákveðin kristi-
leg siðaboð. Fleiri eru þó þeir sem lesa út úr sögunum boðskap varðandi
íslenskt stjórnarfar eða réttarfar á þeim tíma er þær voru ritaðar. Og loks eru
þeir sem eingöngu meta sögurnar sem bókmenntaleg listaverk, en láta sig
litlu varða munnmælasagnir, sannfræði eða þjóðfélagslegan boðskap. En
það má einu gilda hvert sjónarmiðið menn hafa: Öllum er nauðsyn að vita
svona nokkurn veginn hvenær umrædd saga hefur verið samin, ella eiga þeir
á hættu að rannsókn þeirra verði byggð á sandi.
En viðfangsefnið er að sama skapi torleyst sem það er mikilvægt. Engin
stoð er í tímatali þeirra atburða sem frá er sagt, því að þeir eru allir löngu
liðnir þegar sögurnar eru ritaðar. Enginn söguhöfundur er kunnur með
vissu. Handritin eru að jafnaði miklu yngri en sögurnar sjálfar og aldur
þeirra þar á ofan óvís. Sögutextar eru breyttir á ýmsa lund frá upphaflegri
gerð og oft óheilir í handritum. Þegar fræðimenn eru að reyna að greina ald-
ur sagnanna, til dæmis í formálunum í íslenskum fornritum, má gjörla sjá
hvernig þeir bæta einu hálmstráinu við annað uns komin er dálítil festi sem
aldrei verður sterk af því að stráin eru svo veik.