Andvari - 01.01.1990, Qupperneq 93

ANDVARI
VAR SNORRI STURLUSON UPPHAFSMAÐUR ÍSLENDINGASAGNA?
91
fornsögur. í þessu riti er fjallað um sögurnar í þeirri aldursröð sem Sigurður
Nordal taldi líklegasta.
Nordal hafði áður bent á það í háskólafyrirlestrum sínum hve sú aðferð
væri ófullkomin að fjalla um sögurnar af handahófi eftir landshlutum.
„Munurinn á bókmenntasögum Finns Jónssonar og Jóns Helgasonar er sá,“
sagði hann, „að Finnur fer réttsælis í kringum landið en Jón rangsælis.“ En
þegar Jan de Vries gerði úr garði 2. útgáfu bókmenntasögu sinnar, treystist
hann þó ekki til að fylgja aðferð Nordals, „sem er að vísu sennilegust þessa
stundina, en virðist þó aðeins til bráðabirgða,“ eins og hann kemst að orði.
Jan de Vries bendir á að sumar sögur séu aðeins varðveittar heilar í ungum
gerðum, enda þótt smábrot sýni að þær hafi áður verið til í eldri mynd. Hitt
þykir honum þó lakara að einkenni sagnalistarinnar, sem hann telur breyti-
lega eftir landsfjórðungum, komi ekki fram ef um sögurnar sé fjallað í tíma-
röð. Því fylgir hann hinni gömlu aðferð og flokkar sögurnar eftir landsfjórð-
ungum, og fer sólarsinnis kringum landið eins og Finnur Jónsson. En innan
hvers fjórðungs hefur hann aldursröð Sigurðar Nordals sem leiðarljós og
fylgir henni að mestu leyti.
Sigurður Nordal skiptir sögunum í fimm flokka, og raðast þær á tímann frá
því um 1200 og fram á síðara hluta 14. aldar. Síðastar telur hann Bárðarsögu
Snæfellsáss og Króka-Refssögu og segir um þær: „Þessar tvær sögur eru
yngstu íslendingasögur, sem vert er að geta um.“
Ég hef leikið mér að því að raða sögunum einnig í flokka samkvæmt tíma-
setningu Björns M. Ólsens líkt og Sigurður Nordal gerir, og kemur þá í ljós
að þótt aldursákvörðun þeirra sé samhljóða í megindráttum, þá skeikar all-
miklu um einstakar sögur. Mismunurinn er einkum sprottinn af ólíkum
skilningi á sambandi sagnanna við Landnámabók. Landnáma er, sem kunn-
ugt er, varðveitt heil í tveimur fornum gerðum eftir lögmennina Sturlu Þórð-
arson og Hauk Erlendsson. Haukur kveðst fara eftir Sturlubók. og einnig eft-
ir Landnámu Styrmis fróða sem er glötuð. í Sturlubók og Hauksbók eru
endursagnir úr nokkrum íslendingasögum, meðal annars úr Eyrbyggju,
Vatnsdælu og Eglu. Og áður var talið að einnig væri farið eftir Landnámu í
Hænsa-Þórissögu; en ég hef á öðrum stað leitt líkur að því að þessu sé öfugt
farið og sé það sagan sem styðst við Landnámu. Björn er haldinn þeirri ein-
kennilegu meinloku að efni úr þessum fjórum sögum hafi hlotið að vera í
sameiginlegu frumriti eða forriti Hauksbókar og Sturlubókar, sem gert hefði
verið um 1230, og samkvæmt því telur hann að sögurnar séu ekki yngri en frá
árunum 1220-1230 (Egilssögu telur hann raunar gamla einnig af öðrum
ástæðum). En úr því að'Haukur fer aðallega eftir Sturlubók þá er vitanlega
nóg að gera ráð fyrir að Sturla hafi sjálfur gert þessar endursagnir og Haukur
fengið þær frá honum, og þetta mun nú vera einróma skoðun allra fræði-
manna. Þá vitum vér það eitt að þessar sögur eru eldri en Sturlubók Land-