Andvari - 01.01.1990, Blaðsíða 100

98
JÓNAS KRISTJÁNSSON
ANDVARI
Eglubrota með gríska bókstafnum þeta og venjulega kallað svo, eða þá
„þetubrotið“. Það er talið ritað um 1250.
Frá seinna hluta 13. aldar eru auk þess tvö önnur brot Egilssögu og eitt af
Laxdælu. Frá því um 1300 eru talin nokkur handrit: tvö brot Laxdælu og
Eyrbyggju, Stokkhólmshandritið sem geymir Heiðarvígasögu (elsti hluti)
og nokkur handrit og brot sem geyma Njálu. Öll önnur handrit íslendinga-
sagna eru enn yngri.
Þess má geta að handrit Heiðarvígasögu var áður tímasett til miðrar 13.
aldar, en sú tímasetning var sannanlega byggð á röngum forsendum. Þeir
sem síðast hafa um handritið fjallað telja það ekki eldra en frá því um 1300,
svo sem getið var.
Nokkuð má ráða um aldur sagnanna af aldri þeirra handrita sem upp voru
talin. Ekkert þeirra er frumrit höfundar. Sögurnar eru eitthvað eldri en hin
varðveittu handrit - geta verið mun eldri. Af þetubrotinu má ráða að Egils-
saga muni rituð fyrir miðja 13. öld, af Laxdælubrotinu að sagan muni ekki
skrifuð síðar en svo sem 1260-70 og af Njáluhandritunum, sem eru mörg frá
svipuðum tíma, að sú saga muni örugglega skrifuð fyrir lok 13. aldar.
Annað sem gefur mikilvæga vísbendingu um aldur allmargra íslendinga-
sagna er það að Sturla Þórðarson nefnir þær eða notar í Landnámabók sinni,
Sturlubók (sbr. hér á undan):
Útdrættir eru úr fjórum sögum sem varðveittar eru í svipuðum gerðum og
Sturla hefur þekkt: Egilssögu, Eyrbyggju, Vatnsdælu og Hrómundar þætti
halta.
Fjórar sögur eru nefndar í Sturlubók sem Sturla hefur þekkt í eldri gerð-
um en þeim sem varðveist hafa: Saga Harðar Grímkelssonar og Geirs,
Þorskfirðingasaga, Saga ísfirðinga (þ.e. Hávarðarsaga) og Svarfdælasaga.
Fleiri varðveittar sögur á Sturla að hafa þekkt, svo sem Bjarnarsögu,
Hænsa-Pórissögu, Gíslasögu, Reykdælu og Droplaugarsonasögu, en mér
virðist vafasamt að hann hafi notað þær. Hinsvegar hefur Sturla notað
nokkrar sögur sem nú eru að öðru leyti glataðar með öllu. Nefnir hann sum-
ar þeirra með nafni, til dæmis sögu Þórðar gellis, en endursegir efni úr öðr-
um ónefndum svo sem sögunni af Snæbirni galta er veginn var á Grænlandi.
Þetta sýnir oss glögglega að til hafa verið margar íslendingasögur eldri en
Sturlubók, og að Sturla hefur litið á þær sem söguleg heimildarrit.
Ekki er vitað hvenær á ævinni Sturla setti saman Landnámu sína, en hann
andaðist árið 1284 sem fyrr segir. Helst hafa menn einmitt reynt að tímasetja
Sturlubók eftir þeim íslendingasögum sem hann hefur þekkt. Sumir nota
Hænsa-Þórissögu, aðrir Eyrbyggju og miða þá við það að Eyrbyggja sé yngri
en Laxdæla og Laxdæla sé skrifuð um eða öllu heldur laust eftir miðja 13.
öld; þannig komast menn að þeirri niðurstöðu að Sturla hafi ritað Landnámu