Andvari - 01.01.1990, Qupperneq 103

ANDVARI
VAR SNORRI STURLUSON UPPHAFSMAÐUR ÍSLENDINGASAGNA?
101
annars fram í Sögu íslands - þjóðhátíðarsögunni - 1975; þar er hiklaust gert
ráð fyrir því að Bjarni hafi fundið löndin, en Leifur kannað þau og gefið
þeim nöfn: Helluland, Markland og Vínland. Það er jafnvel ekki grunlaust
um að ritgerð Jóns hafi komið því til leiðar að nafn Bjarna var tekið upp á hið
fræga Vínlandskort.
En ef betur er að gáð sést að kenning Jóns er borin uppi af ýmsum blá-
þráðum, eins og vant er þegar á að tímasetja íslendingasögur. í fyrsta lagi
vitum vér ekki hvort frásögnin af því er Leifur fann Vínland hefur verið í
Ólafssögu Tryggvasonar eftir Gunnlaug Leifsson, því að sú saga er að mestu
glötuð og tilgátur einar um efni hennar. Og þótt frásögnin hefði verið þar, er
engan veginn víst að höfundur Grænlendingasögu hefði þekkt hana er hann
ritaði sögu sína - j afnvel nokkrum áratugum síðar. f þriðj a lagi gat hann kos-
ið að víkja frá sögu Gunnlaugs ef hann taldi annað réttara.
Aður en Jón Jóhannesson birti ritgerð sína hafði Sigurður Nordal látið þá
skoðun í ljós í riti sínu Sagalitteraturen að Grænlandssögurnar virtust óháð-
ar hvor annarri, og væri eðlilegasta skýringin sú að þær væru skrifaðar um
mjög svipað leyti, en hvor í sínum landshluta. Og sú mun skoðun nær allra
annarra fræðimanna að sögurnar hafi verið ritaðar eftir mismunandi munn-
mælasögnum. í nýlegu riti sínu, Grænland í miðaldaritum, leiðir Ólafur
Halldórsson líkur að því „að hvorki hafi höfundur Eiríks sögu rauða þekkt
Grænlendinga sögu, né höfundur Grænlendinga sögu þekkt Eiríks sögu
rauða. Það mætti því ætla, að báðar sögurnar séu frá svipuðum tíma.“ Ólafur
gerir fullum fetum ráð fyrir því að þarna séu skráðar sagnir sem gengist hafi í
minni manna. Um aldur sagnanna talar hann varlega, en hallast þó sýnilega
helst að því að báðar sögur muni skrifaðar nokkru eftir 1200.
Þá er annað vígi fallið - og hvernig getum vér þá markað upphaf íslend-
ingasagna, ákvarðað aldur hinnar elstu sögu eða sagna? Ein saga enn hefur
jafnan verið talin mjög gömul, en það er Heiðarvígasaga. Björn M. Ólsen
taldi hana að líkindum ritaða um 1180-90 eins og áður var getið. Sigurður
Nordal skipaði henni við hlið Fóstbræðrasögu sem hann taldi ritaða um
1200, og segir síðan meðal annars: „Engar aðrar íslendinga sögur, sem nú
eru til, geta verið samdar jafnsnemma þessum tveimur eða fyrr.“
Allir munu vera sammála um það að Heiðarvígasaga sé að ýmsu leyti
frumstæð - og þar með fornleg. Orðfæri er víða stirðlegt, stundum grautað
saman beinni ræðu og óbeinni, persónur koma inn í söguna eins og skollinn
úr sauðarleggnum án þess að nokkur deili séu á þeim sögð o.s.frv. Sigurði
Nordal er fulljóst að þetta er ekki einhlítt til aldursákvörðunar. Hann ræðir
um það hversu viðvaningsleg sagan sé og telur að þetta bendi til þess að hún
sé snemma rituð. Síðan heldur hann áfram (ísl. fornr. III, bls. cxxvii):
„Nú mætti að vísu halda því fram að þetta kæmi af sérvisku og klaufaskap
höfundar sjálfs og ætti ekkert skylt við aldur sögunnar. Er sjálfsagt að hafa