Andvari - 01.01.1990, Page 130

128
AÐALGEIR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
hið nýja og ferska sem einkennir skáldskap hans og tungutak. Að því leyti
skilja útgefendur við hann í lausu lofti. Mikill hluti ljóðagerðar Jónasar er
háður stund og stað og helgaður ákveðnum baráttumálum. Sagan er því ekki
nema hálfsögð þegar lesandinn veit ekkert um þau rök sem lágu til þess að
tiltekin kvæði voru ort. Enginn skyldi taka orð mín svo að tækifæriskvæði
Jónasar þurfi á slíkri skírskotun og útskýringum að halda til að njóta sín. Það
er e. t. v. það merkilega við tækifæriskvæði Jónasar Hallgrímssonar, sem
mörg hver eru meðal hins besta sem hann orti, að þau geta staðið ein og
óstudd og þurfa engra skýringa við til að njóta sín. Engu að síður er forvitni-
legt að þekkja allar aðstæður og vita nákvæmlega hvað til bar að undrið
gerðist og hvernig tiltekið kvæði varð til.
Hér bætir nokkuð úr skák að útgefendur hafa gert skýringar við hvert
kvæði fyrir sig þar sem getið er helstu staðreynda sem kunnar eru, svo sem
þess hvenær tiltekið kvæði er ort, hvar það er varðveitt og hvar það birtist ef
það hafði verið prentað áður en fyrsta útgáfa ljóðanna kom út. Að auki
fylgja myndir af mörgum þeirra í handriti eða frumprentun. Til viðbótar eru
einstök orð skýrð svo að sá sem ekki kann móðurmál sitt allt of vel, geti
skilið mál skáldsins. Stundum er vikið að bragarhætti sem er góðra gjalda
vert.
í þessari útgáfu er þess gætt betur en áður að prenta ekki frávik frá texta
skáldsins nema telja megi fullvíst að það hafi sjálft þar um vélt, en heldur
þykir mér það hvumleitt að álftirnar í Álfareiðinni skuli nú allt í einu taka 90
gráða sveigju til austurs, eftir að hafa flogið suður heiði í hálfa aðra öld.
Þetta fylgir því að hvika hvergi frá kröfum vísendanna. Breytingin helgast af
því að í frumprentuninni í Fjölni 1843 stendur í fjórðu línu annars erindis:
„fljúga austur heíði með fjaðraþit og saung.“ Hætt er við að einhverjir
hrökkvi við að sjá textann svona útlítandi. Þeim, sem ekki trúa nema að sjá,
skal bent á mynd af frumprentuninni. (Sjá Ritverk I, bls. 169).
Brynjólfur og Konráð réttlættu breytingar frá fyrri prenttexta í útgáfunni
1847 með þeim orðum að þeim hafi verið kunnugt um að Jónas vildi lagfæra
umgetin atriði í kvæðum sínum. Þannig að þeir hafi ekki gert annað en fara
að vilja hans. Ætla má að Konráð hefði unað því illa ef honum er ætlað að
hafa breytt kvæðunum í samræmi við eigin smekk og málstefnu og haft að
yfirvarpi að Jónas hafi gert breytingarnar eða staðfest þær áður en hann féll
frá, en í reynd í samræmi við eigin hugmyndir um ljóðsmekk Jónasar. Eg á
svolítið erfitt með að ætla Konráði þetta. Hann bar mikla lotningu fyrir
Jónasi og ljóðlist hans alla tíð. Til að halda þessu fram, þyrftu menn að geta
bent á leiðréttingu eða lagfæringu með hendi Konráðs í kvæðahandritum
Jónasar. Mér vitanlega sjást þess engin merki. Fundabók Fjölnisfélagsins
greinir frá umræðum um lagfæringar á efni því sem prenta átti í Fjölni. Sú
umræða er allrar athygli verð og má sérstaklega benda á skoðanaskipti á