Andvari - 01.01.1990, Síða 137

ANDVARI
VIÐ HVAÐ LEITUMST VIÐ?
135
En hinn göfugi sjáandi, hinn glöggskyggni!
Hver mun minnast hans?
2. Afurö lestrarins
Nú mætti lesa þetta ljóð blátt áfram sem skynsemdarlegan og rökrænan
texta, eins og það er á yfirborði, en þá verður fyrir á því brotið, sem sýnir
rökræna ósamkvæmni eða meinloku. Skáldið er ekki að tala um það sama
fyrir og eftir brotið, enda þótt hann láti svo vera. Sá sem er fastur með skiln-
ing sinn og skynjun í þessari rökvísi útbyrðisins, rekur sig á. Fyrir honum
verður brotin hugsun og myndir sem ekki hanga saman. En ljóð er sjálfstæð
vera, allt önnur en skáldið sem það á sér að miðlanda, og þetta ljóð lifir sínu
eigin lífi. Leyfist því að seytla í vitund manns sem slíkt, en ekki sem rök-
hyggjutexti, getur það orðið honum eins og mér að lifandi mynd af stöðu
okkar og líðan í heimi, sem við þekkjum ekki. - Ekki síðan á öldunum eftir
lútersku siðskiptin, þegar efnisvísindin fóru að fara sína eigin leið og menn
hættu að hafa andann samferða þeim. Hættu um leið að eiga heila heims-
mynd að búa við. í ljóðinu birtist þessi neyð. Hana leiðir af vísindahyggj-
unni. Það er neyð mannsins sem samkvæmt eðli sínu þolir ekki annað en
þekkja veröld sína og sig sem hluta hennar, en fær það ekki, nema hann gefi
sig á vald trú á bábiljur. En hver mun þá minnast hins glöggskyggna, þess
sem veit ekki annað en það, sem hann veit á rökföstum og vísindalegum
grunni - og heldur sig vita að tilvera hans sé á engum rökum reist og því
hégómi, markleysa, auvirði; þaðan er ekki langt til þess, að tilveran sé varla
þess verð að reyna að hlúa að henni né bæta hana, því hvað gæti svo sem
orðið til bóta? Það yrði allt að engu í ótíðindunum miklu.
En hvað þá um það mikla afl sem veldur því, að maður með slíka þekking-
armynd af veröldinni kann engu að síður að ganga ótrauður út í morguninn?
í texta ljóðsins sem sjálfstæðrar veru verður einmitt brotið, hin röklega
brotalöm milli sýnidæmanna um mátt þess, sem nefnt er bjartsýni, og skil-
greiningar þess, að þýðingarmesta, merkingarbærasta, áhrifamesta atriði
þess. f»ar tekur ljóðið sjálft sig í sundur, við skynjum misræmið milli hlut-
anna beggja um leið og við sjáum inn í þá hvorn fyrir sig. En hlutarnir hanga
einnig saman, bæði sem texti á skilgreiningarorðunum (röngu), og á tvísæ-
]nu sem verður til við misræmið, sem er fólgið í því, að textinn afsannar það
sem hann segir. Ljóðið tekur sig því sundur (de-konstrúerar sig) með því
nioti að bera í sér það sem brýtur gegn merkingu þess á efra borðinu, og við
það verður til aðalmerking þess, sem er sjálf myndin: