Andvari - 01.01.1997, Side 144

142
HARALDUR BESSASON
ANDVARI
„Fleira verður að gera en gott þykir,“ mælti aldraður skagfirskur bóndi
jafnan þegar hillti undir vafasamar ákvarðanir hjá honum. Verður ekki í
efa dregið að áþekk hugsun hafi laumast að Bor þegar hann samrekkti
þeirri skuggalegu konu, gýginni Bestlu, á brúðkaupsnóttina, en til þeirrar
nætur er okkur gjarnt að rekja allrar veraldarinnar lausung og lesti. Er þá
komið að Óðni Borssyni, sem vissulega varpaði miklum ljóma á ætt sína
þótt hann lenti í sams konar vanda og faðir hans að eiga aðeins um tvennt
að velja, einlæti eða kvonfang úr Jötunheimum. Jörð var hans fyrri kona,
fremur dimm og drungaleg yfirlitum, og væntanlega sú hin sama gýgur og
við þurfum að feta okkur á í skammdegishálku eða sólarhita og samskipti
við hana viðsjárverð. Ættarmótið leynir sér ekki enda efniviðurinn hold af
jötni nokkrum sem þannig er lýst í Snorra-Eddu: „Hann er illur og allir
hans ættmenn. Þá köllum vér hrímþursa. En svá er sagt að þá er hann svaf
fékk hann sveita. Þá óx undir vinstri hendi honum maður og kona, og ann-
ar fótur hans gat son við öðrum, en þaðan af kómu ættir.“ Hér finnst mér
gæta slíkrar lausungar í kynferðismálum að ég hef nokkurn beyg af frá-
sögninni og á erfitt með að lesa hana upphátt, enda er ég þess fullviss að
Vestur-íslendingar myndu telja hana óhæfa í „mixuðu kompaníi“ . Ekki tel
ég það heldur sennilegt að íhaldssamir repúblikanar í Bandaríkjunum
slægju því á frest að láta bannsyngja Snorra-Eddu í grunnskólum þar í
landi. Hvers eiga nemendur í íslenskum skólum að gjalda að sitja uppi með
slíka bók?
Enn langar mig til að nefna nokkur dæmi um lausung í goðheimi. Óðinn
lét sér ekki nægja þursameyna Jörð að kvonfangi heldur gat hann syni við
tveim ásynjum og gerðist þannig sekur um nokkur afbrigði. Loki var einn
af ásum og svarabróðir Óðins og hvarflaði sá mjög milli góðs og ills. Báðir
voru þeir svarabræður viðsjálir og báðir áttu þeir öðrum megin ætt sína að
rekja í Jötunheima. Loki var þó sýnu verr ættaður en Óðinn. Fræðimenn
hafa að vísu án stuðnings beinna heimilda reynt að skipa móður hans Lauf-
eyju eða Nál á bekk með ásynjum. Hversu haldgóð sem rök þeirra kunna
að vera fyrir slíkri skipan er fullljóst að faðerni Loka var af verra taginu, en
hann var sonur jötunsins Fárbauta, sem er vægast sagt fremur óaðlaðandi
nafn. Þegar í árdaga varð sú skoðun ugglaust ríkjandi að karlleggurinn væri
kvenleggnum æðri og skilin þar á milli einnig að nokkru leyti landamörk
menningar og villtrar náttúru, innangarðs skipulags og utangarðs óreiðu,
eins og ég hef áður nefnt. Vegna afleits ætternis gátu Loki og afkvæmi hans
aldrei öðlast fullan þegnrétt í Ásgarði, og slíkur lausungarbragur fylgdi
þessu fólki að til eindæma verður að telja. Loki gekk að vísu að eiga Sygin,
sem var ein ágæt ásynja, og eignuðust þau soninn Nara eða Narfa. Gýgurin
Angurboða í Jötunheimum varð honum hins vegar að slíku falli að hann
gat við henni börnin þrjú, Fenrisúlf, Miðgarðsorm og Hel.