Andvari - 01.01.1997, Side 146

144
HARALDUR BESSASON
ANDVARl
manngi trúa“ og „Svo er friður kvenna/ þeirra er flátt hyggja, / sem aki jó
óbryddum/ á ísi hálum,/ teitum, tvevetrum/ og sé tamur illa.“ Ekki er falleg
sagan sem Oðinn segir af mey einni sem hafði boðað hann á stefnumót.
Þegar til kastanna kom var mærin öll á bak og burt en hafði tjóðrað hund-
tík eina við beð sinn, sennilega í háðungar skyni: „grey eitt ég þá fann/ inn-
ar góðu konu/ bundið beðjum á“ varð guðinum síðar að orði um þessi fár-
ánlegheit. Bragðvísi kvenna eru hér engin takmörk sett. Skylt er mér að
geta þess áður en ég skilst við ójöfn býti guða og jötna í kvennamálum að
undantekning sannar reglu. Eitt dæmi er tiltækt um afdrifaríkt ástafar jöt-
uns og ásynju þeirrar sem Snorri nefnir Gefjuni. „Hún er mær og henni
þjóna þær sem meyjar andast“, segir í Snorra-Eddu. Um ævarandi meydóm
Gefjunar hlýt ég þó að hafa nokkrar efasemdir því að hún eignaðist fjóra
öxn, þ. e. uxa, með jötni nokkrum, beitti þeim síðan fyrir plóg í Svíþjóð. Ur
plógfarinu varð til stöðuvatnið Lögurinn. Úr plógstrengnum bjó hún síðan
til Sjáland handa Dönum. Þessi lausung ásynjunnar varð þannig eitt mesta
jarðrask sem um getur í gjörvallri sögu Norðurlanda. Bekkjarbróðir minn
og samstúdent, Ágúst Þorleifsson bóndi og dýralæknir að Ekru, sem er
nýbýli austan Eyjafjarðar, hefur þessa sögu að engu og tjáir mér að hún fari
á skjön við veigamikil líffræðileg lögmál.
Eins og ég hef þegar getið um hafa fræðimenn dregið markalínu milli
kvenkyns og náttúru annars vegar og karlkyns og menningar hins vegar og
væri þá sú markalína gefin til kynna með görðunum tveim sem áður er get-
ið. Sá ljóður virðist mér þó vera á þessari greiningu að jötnar voru karlkyns
og því vissulega utangarðs í heimsmynd þeirri sem hér um ræðir. Má þá
spyrja hvort unnt sé að réttlæta þessa skiptingu með því að líta svo á að
helftin af jötnum hafi verið ómótuð náttúruöfl og óskapnaður sem ekki
tæki að kyngreina? Svar við þessari spurningu hef ég ekki á reiðum hönd-
um. Álfar og dvergar koma víða fyrir í goðsögum. Svokallaðir formgerðar-
menn sem fjallað hafa um norræna goðafræði hafa með nokkrum rökum
fengið álfum stað við hliðina á goðum, skipað dvergum í námunda við
jötna og þá stundum rætt um smágoð og smájötna í því samhengi.6 Með
núnefnda skiptingu í huga lenda þá dvergarnir utangarðs þó að þeir virðist
allir með tölu hafa verið karlkyns. Einmitt af þeirri sök var þess ekki að
vænta að þeir verðu tíma sínum í hefðbundna kynferðislega lausung, að
minnsta kosti ekki svona heima fyrir. Óneitanlega er nokkur sérstaða í því
fólgin.
Enn hlýt ég að bæta því við að sjálfir æsirnir ráku ekki kvenkynið í út-
legð, því að talsvert margar ásynjur héldu þeir innanstokks. Freyja var að
vísu aðflutt og Gefjun hafði lent í ævintýrum. Hvorug þeirra virðist hafa
verið gjörsneydd einhvers konar þursaeðli. Má segja að báðar væru þær
öðrum þræði hálfgildings seiðkerlingar og skæru sig að því leyti úr vænum