Andvari - 01.01.1997, Page 148

146
HARALDUR BESSASON
ANDVARI
finna í Gamla testamentinu. Orð þetta mun þó vera talsvert eldra og kem-
ur fyrir í Víglundarsögu. Sama máli gegnir um lýsingarorðið lauslátur sem
eingöngu er notað í kvenkyni, bæði í biblíunni og Biskupasögum. Guð-
brandur biskup notar lauslæti um þá hegðun sem Marteinn Lúther nefnir
Hurerei í sinni þýðingu. Latneska þýðingin hefur fornicatio um þessi fyrir-
bæri. Sakir vankunnáttu er mér um megn að vitna í hebresku og grísku. Af
þessu má þó ljóst vera að orðið lauslæti er innan sama merkingarsviðs og
nafnorðið hórdómur og fjöldi annarra orða og vísar því til hegðunar sem
með öðrum meinum og löstum leiddi til þess að veröldin fórst í ragna-
rökum og að þjóðveldið íslenska hrundi til grunna, ef trúa má höfundi
Völuspár og síðari tíma sagnfræðingum.
Þrátt fyrir afstöðuleysi mitt gagnvart lauslæti, sem vitaskuld á rætur sínar
að rekja til þess að mér er miklu tamara að skyggnast um í goðheimi en
mannheimi, væri það ósanngirni og jafnvel ókurteisi af minni hálfu að ljúka
þessu spjalli einhvers staðar í sölum Heljar og láta rigna eldi og brenni-
steini á fólk. Þegar öllu er á botninn hvolft er unnt að finna þess dæmi að í
lausung eða hegðun sem líkast til mætti flokka undir lauslœti sé fólgin fórn
á altari menningar, menntunar og jafnvel eilífs lífs. Á ég þar við söguna um
mjaðarsókn Óðins í Jötunheima sem telja verður einhvern afdrifaríkasta
atburð fyrir menningarsögu okkar íslendinga nema ef vera skyldi að sköp-
un mannsins kæmist þar í einhvern samjöfnuð. Skemmst er frá því að segja
að skáldamjöður sá sem hér um ræðir átti sér uppruna í guðdómlegum
hráka sem hafður var að griðamarki við friðarsamninga milli Vana og Ása,
en þeir höfðu lent í styrjöld. Goðin bjuggu til mann úr hrákanum og hlaut
sá nafnið Kvasir. Gestrisnir dvergar buðu Kvasi heim til sín, drápu hann og
létu blóðið renna í einn ketil og tvö ker, blönduðu hunangi út í „og varð
þar af mjöður sá er hver er af drekkur verður skáld eða fræðimaður.“
Dvergarnir skrökvuðu því síðan að goðunum að Kvasir hefði kafnað í
mannviti. Mjöður þessi komst síðan á flakk meðal dverga og jötna og varð
undirrót voðaverka sem hér verða ekki talin. Eftir mikla umhleypinga og
öldurót meðal dverga og jötna komst mjöðurinn í hendur Suttungi jötni
sem fékk Gunnlöðu dóttur sinni hann til varðveislu. I garð til Gunnlaðar
komst síðan sjálfur Óðinn, dró hana á tálar með því að samrekkja henni
þrjár nætur í röð og misnota sér urn leið gestrisni hennar með því að
drekka ketilinn Óðreri og kerin Són og Boðn í botn og fljúga síðan með
mjöðinn í eigin belg inn í Ásgarð. Hvort telja ber mjaðarsókn Óðins til
lausungar í ástamálum eða hvort hann hefur af fullri ábyrgð og menningar-
legri fórnfýsi þroskaðs höfðingja afráðið að gera þyrfti fleira en gott þætti
verður að liggja milli hluta að sinni. Freistandi er samt að ætla að sagan um
mjaðarsóknina í Jötunheima sé ein stórbrotnasta mynd sem við eigum í