Andvari - 01.01.2000, Blaðsíða 116

114
GUNNAR KARLSSON
ANDVARI
kom fram segir Ari aðeins að þessi heiðni hafi verið afnumin „fám vetrum“
eftir kristnitöku.
Ekki verður komist hjá því að nefna hér elstu heimildina sem greinir frá
kristnitöku íslendinga, kirkjusögu þýska klerksins Adams frá Brimum, sem
er skrifuð upp úr 1070. Þar segir að íslendingar hafi kristnast á dögum hús-
bónda Adams, Aðalberts erkibiskups.41 Það yki ekki hlut Ólafs Haralds-
sonar þótt orð Adams væru tekin trúanleg, því að Aðalbert kom ekki að
stóli sínum í Hamborg-Brimum fyrr en árið 1043, þrettán árum eftir andlát
Ólafs, en það færi auðvitað gersamlega með kristnitökusögu Ara.
Erfitt kann að vera að afsanna frásögn Adams endanlega. Það dregur þó
mjög úr sannfæringargildi hennar að Adam virðist ekki aðeins telja að Is-
lendingar hafi kristnast á dögum Aðalberts, heldur einnig Danir, Svíar,
Norðmenn og Orkneyingar. Við hljótum því að taka frásögn Ara fram yfir
vitnisburð Adams.
Annað má svo nefna sem styður frásögn Ara. I fyrsta lagi er þetta: Ef
hann hefði einfaldlega tekið að sér að búa til sögu af kristnitökunni þannig
að hlutur Haukdæla yrði sem mestur og bestur, þannig að sagan réttlætti
völd afkomenda Gissurar hvíta yfir íslensku kirkjunni, - jafnvel með leyfi
til að hafa einn forföður sinn meðal aðalpersóna - þá hefði Ari átt auðvelt
með að sýna Gissur sem miklu eindregnari forystumann kristnitökunnar en
hann gerir. Hetjan í kristnitökusögu Ara varð endanlega þingeyski heiðing-
inn Þorgeir goði á Ljósavatni.
Það gengur því ekki upp að líta á kristnitökufrásögn Ara sem áróð-
urssögu einnar ættar eingöngu. Og ef Ari hefði fengið leyfi til að telja einn
forföður sinn meðal meginhetja sögunnar, hvers vegna valdi hann þá ekki
forföður sinn í beinan karllegg, Þorkel Eyjólfsson, því jafnan var litið á
skyldleika í karllegg sem mikilvægari en skyldleika í kvenlegg? Ari hefur
sýnilega verið bundinn af einhverjum öðrum sjónarmiðum en ættarmetn-
aði, og þá verður að teljast líklegast að það hafi verið sjónarmið sögu sem
fólk þekkti og taldi sanna um daga hans. í öðru lagi virðist kristna goða-
veldið á íslandi sýna að kristni hljóti að hafa komist á með eitthvað líkum
hætti og Ari lýsir, og það verður að ræða í nokkuð löngu máli.
III. Goðaveldið og kristnitakan
Ef íslendingar hefðu kristnast á líkan hátt og Skandinavar yfirleitt, knúðir
og jafnvel kúgaðir til þess af Noregskonungi og fylgismannahópi hans á Is-
landi, hefði mátt búast við að þess sæi stað síðar. Þá hefði konungur átt að
ná tökum á landinu, hver sem hann hefði verið. Ef Ólafur Tryggvason