Andvari - 01.01.2000, Blaðsíða 166

164
ÞÓRIR ÓSKARSSON
ANDVARI
Sibbern var undir talsverðum áhrifum frá hugsuðum þýskrar rómantíkur,
þeirra á meðal Schelling og Steffens.
Þó að íslenskir fræðimenn hafi enn ekki fitjað upp á slíkri rannsókn á ís-
lenskri skáldskapar- og fagurfræði, eru þeir nú opnari en oftast áður fyrir
hugsanlegum tengslum íslenskra og norrænna skálda. í bók sinni víkur Páll
Valsson t. d. nokkrum orðum (s. 95-6,118 og 123) að norskum höfundi sem
við vitum að Jónas Hallgrímsson hafði kynni af og tók sér hugsanlega til
fyrirmyndar að einhverju leyti. Þetta er jafnaldri Jónasar, Johan Sebastian
Welhaven (1807-1873), annað tveggja þjóðskálda Norðmanna á fyrri hluta
19. aldar. Hitt var keppinautur og hatursmaður Welhavens, Henrik Werge-
land (1808-1845). Páll bendir á að Jónas hafi í byrjun árs 1835 óskað eftir
því að lestrarfélag Garðsbúa yrði sér úti um glænýjan sonnettusveig Wel-
havens, Norges Dœmring. Et polemisk Digt, sem gefinn var út á afmælis-
degi skáldjöfursins Oehlenschlágers 14. nóvember 1834 og reyndist eitt-
hvert eldfimasta bókmenntaverk Norðmanna á 19. öld. Ástæða þess var
harðvítug árás skáldsins á ómenntaða og vanburða samtíð sína sem honum
þótti liggja í fullkomnum doða og drunga. Að þessu leyti hefur kvæðabókin
augljósa snertifleti við margt af því sem birtist í Fjölni. Páll Valsson bendir
sérstaklega á tengsl hennar við kvæði Jónasar «ísland! farsælda frón» frá
1835, og telur jafnvel freistandi að álykta að «útfærsla efnisins og ádeila sé
undir áhrifum frá [. . .] kvæði Welhavens» (118).
Hér er augljóslega hreyft við máli sem þyrfti að taka til rækilegrar skoð-
unar, ekki aðeins vegna þeirrar athyglisverðu líkingar sem Páll bendir á,
heldur einnig vegna ýmissa atriða sem Páll tekur ekki til umfjöllunar. Það
er t. d. vert að gefa því gaum að ádeila eða árás Welhavens beindist fyrst
og fremst að þeirri þjóðernislegu menningarstefnu sem rekin var í Noregi
eftir Eiðsvallarfundinn 1814, en sú stefna fól í sér róttækt andóf gegn
dönskum áhrifum og viðleitni til að upphefja sérnorska bænda- og alþýðu-
menningu. Einhver öflugasti talsmaður þeirrar stefnu var einmitt Henrik
Wergeland. Líkt og hann hafði Welhaven að sönnu þjóðlegan metnað í rík-
um mæli, en hann var hins vegar svarinn fjandmaður hvers kyns einangr-
unarstefnu og ósmeykur við að halda fram gildi erlendrar menningar, eink-
um og sér í lagi danskrar og þýskrar. Hann vildi með öðrum orðum að
Norðmenn lærðu af öðrum siðmenntuðum þjóðum í stað þess að halda fast
í afdalamennsku fyrri alda. í skrifum sínum gerðist hann því öflugur forvíg-
ismaður klassískrar fágunar, með þýska skáldið Schiller, danska fagurfræð-
inginn og rithöfundinn Johan Ludvig Heiberg og Oehlenschláger sem meg-
infyrirmyndir. «Æðsta takmark skáldskaparins er fegurðin,» sagði hann í
ádeiluriti sínu um skáldskap Henriks Wergelands frá 1832,21 en þar gagn-
rýndi hann þennan skáldbróður sinn harkalega fyrir lágkúrulegan, óagaðan
og nykraðan ljóðstíl.