Andvari - 01.01.2000, Blaðsíða 169

ANDVARI
SKÁLDSKAPUR OG SAGA
167
Fjölnismenn hafi haft kvæðið í flimtingum sín á milli. Það var þó ekki fyrr
en 1844.
Umfjöllun þeirra Páls og Sveins Yngva er að sönnu áhugaverð, og styður
reyndar þá skoðun að Jónas hafi haft raunsærra og hófstilltara viðhorf til
veruleikans en raunverulegir rómantíkerar sem gjarnan létu tilfinningarnar
ráða för, jafnframt því sem hann hafi gert meiri kröfur til formfegurðar og
myndmáls en þeir. Ef litið er til danskrar samtíðar Jónasar sést að í þessu
tilliti hefur hann átt margt sameiginlegt með þeirri kynslóð skálda og bók-
menntamanna sem var á aldur við hann sjálfan eða lítt eldri og dró ekki
dul á takmarkanir Oehlenschlágers sem skálds. Þetta voru höfundar á borð
við J. L. Heiberg (1791-1860), Henrik Hertz (1798-1870), H. C. Andersen
(1805-75), Frederik Paludan-Muller (1809-1876) og P. L. M0ller (1814-65)
sem allir eru fremur bendlaðir við skáldlegt raunsæi (poetisk realismé) og
rómantisma en eiginlega rómantík í umfjöllun danskra bókmenntafræð-
inga.
Sjálfur hef ég bent á þann möguleika að túlka skáldskap Jónasar, eða að
minnsta kosti nokkurn hluta hans, fremur í ljósi skáldlegs raunsæis en eig-
inlegrar rómantíkur sem margir telja líka að renni sitt skeið til enda í evr-
ópskum bókmenntum áður en Jónas kom fram sem raunverulegt skáld um
og eftir 1835.23 Þessi túlkunarleið hefur þann kost að þar með er Jónas sett-
ur í eðlilegt samhengi við norræn skáld og fagurfræðinga eigin samtíðar,
jafnframt því sem ýmsar «mótsagnir» í skáldskap hans skýrast betur en ef
gert er ráð fyrir að þær stafi af samþættingu upplýsingar og rómantíkur eins
og oft er haldið fram. Sem stefna á skáldlegt raunsæi það sameiginlegt með
því «hugsæisraunsæi» sem Svava Jakobsdóttir gerir grein fyrir að miðla
málum milli skáldlegrar og raunsæilegrar skoðunar tilverunnar. Megin-
munurinn felst í því að þar sem skáld hugsæisraunsæis leituðust við að
raungera hugsjónir eða opinbera hið ósýnilega í náttúrunni með aðstoð
skapandi ímyndunarafls, beindu höfundar skáldlegs raunsæis sjónunum
aðallega að þeim þáttum hversdagslegs umhverfis okkar sem vitna um fág-
un, hófstillingu og samræmi. Gerð var krafa um að skáldskapurinn hefði
raunveruleikablæ, þ. e. lýsti dæmigerðum fyrirbærum tiltekins staðar og
tíma, en um leið skyldu fyrirbærin hafa skáldlegan svip og vera laus við
hvers kyns lágkúru og sora. Val skáldanna skyldi því ekki stjórnast af tilvilj-
un einni saman, heldur af fyrirfram hugsaðri áætlun. Svipaða hugmynd
orða þeir Fjölnismenn reyndar á einum stað í tímariti sínu, þegar þeir ræða
um yrkisefni skálda og segja: «Allt er komið undir því, að skáldmælunum
sje komið firir eptir ástæðum í hvurt sinn, og að mindin sje eíns og hún átti
að verða.»24
I dönskum bókmenntasögum frá fyrstu áratugum 20. aldar átti Grímur