Andvari - 01.01.2000, Blaðsíða 113

ANDVARI
KRISTNITAKA ÍSLENDINGA OG MENNINGARÁHRIF HENNAR
111
að verja honum þingstaðinn, en varð ekki af vegna milligöngu friðsamra
manna. Síðan var gengið í að sætta höfðingjana og tókst einkum með krafti
áhrifamikillar ræðu Ketils Þorsteinssonar síðar Hólabiskups, sem jafna má
til ræðu Þorgeirs Ljósvetningagoða. Loks komst á sætt með sjálfdæmi Haf-
liða, og minnir það nokkuð á úrskurð Þorgeirs um kristnitökuna, þótt þar
sé líka mörgu ólíku saman að jafna.211 Ekki ræðst Hjalti þó í að ómerkja
sögu Ara sem einbera stælingu á Þorgils sögu og Hafliða. Til þess að það
verði gert sé saga þeirra of ung, segir hann,“' og hefur kannski í huga að
hún kunni eins að vera undir áhrifum kristnitökusögunnar. Það er líka al-
mennur úrskurður Hjalta að íslendingabók Ara geti „að mörgu leyti talist
alltraust heimild um suma þætti trúarbragðaskiptanna, einkum kristnitök-
una sjálfa.“22
Ég sé ekki frekar en Hjalti ástæðu til að hafna kristnitökusögu Ara, þrátt
fyrir svipmót hennar við Þorgils sögu og Hafliða. Þetta var það sem Islend-
ingar voru sífellt að gera á þjóðveldisöld, samkvæmt sögum, að deila, ögra
°g sættast fyrir milligöngu manna, rétt áður en allt fór í óefni. Því er fylli-
lega hugsanlegt að deilurnar á Alþingi 999/1000 og 1121 hafi þróast á svip-
uðan hátt, auk þess sem sagan af þeirri seinni kann að hafa tekið svip af
sögu Ara af þeirri fyrri.
Engu að síður vekur þetta svipmót frásagnanna tveggja efasemdir og er
holl áminning um að við verðum að hafa góð rök til að trúa sögu sem er
eina frumheimildin um atburðarás. Að eigin sögn fékk Ari það verkefni
hjá biskupum landsins einhvern tímann á milli 1122 og 1133 að skrifa sögu
íslendinga.24 Hugsum okkur að hann hafi ekki þekkt eða getað grafið upp
neinar samstæðar sagnir um kristnitökuna, að minnsta kosti ekki neinar
sem hann átti von á að biskupunum mundu líka. Var þá kannski nærtækast
að velja alvarlega deilu sem hann þekkti vel og ímynda sér að kristnitakan
hefði farið fram á nokkurn veginn hliðstæðan hátt? Nei, líklega helði verið
n®r lagi að grafa upp útlenda kristnunarsögu og snúa henni upp á Islend-
inga. Þá vitum við að minnsta kosti að Ari hafði þá hugmynd um kristni-
tökuna að henni væri betur lýst með sögu af málamiðlun og hagsýnu sam-
komulagi en með sögu af kúgun eða guðlegri opinberun.
Þegar spurt er um sannleiksgildi frásagnarheimildar er jafnan ráðlegt að
skipta spurningunni í tvennt, spyrja annars vegar um getu, hins vegar um
vilja höfundar til að segja satt. Um getu Ara til að segja rétt frá kristnitök-
nnni um 120-30 árum eftir að hún fór fram er það að segja að hann segist
hafa söguna eftir Teiti í Haukadal, syni ísleifs biskups, sonar Gissurar
hvíta:25 „Þenna atburð sagði Teitr oss at því, es kristni kom á ísland. Teitur
hefur að vísu ekki verið fæddur fyrr en áratugum eftir kristnitöku; Isleifur
iaðir hans er talinn fæddur 1006. En Teitur hefur sjálfsagt heyrt sjónarvotta
Se8ja frá kristnitökunni, auk þess sem varla fer hjá því að Ari hafi